Bloemkoolwijken hebben gemiddeld genomen een lichte buurtaanpak nodig, maar dat vraagt wel een lange adem van bewoners, gemeente en corporaties. De woonerfstructuur biedt mogelijkheden om de woon- en leefwensen van vandaag de dag in te passen. De SEV-evaluatie ‘Bloemkoolwijken toekomstbestendig maken’ toont op basis van aanpakken in negen woonerfwijken een scala aan mogelijke fysieke ingrepen. Maatwerk per wijk is nodig.
renda special 2012/1 werk aan de bloemkoolwijk34
werk aan de
bloemkoolwijk
De jaren zeventig en tachtig waren de hoogtijdagen van de bouwpro-
ductie; maar liefst 1,25 miljoen woningen zijn in deze tijd gebouwd. Als
reactie op de hoogbouw uit de jaren zestig, verrees een nieuw steden-
bouwkundig concept: het woonerf. Met laagbouw rond erven facili-
teerde het woonerf de collectieve wens om samen te leven en te
wonen. Nu, dertig tot veertig jaar later, wachten de woningen en voor-
zieningen op groot onderhoud. Verschillende bloemkoolwijken zijn
fysiek versleten. De buitenruimte is aan vernieuwing toe en woningen
en winkelcentra kunnen een opknapbeurt gebruiken. Een flink aantal
wijken kreeg bovendien te maken met instroom van minder kansrijke
bewoners. Hierdoor stagneerde de sociaaleconomische ontwikkeling,
met groeiende sociale problemen tot gevolg, zowel in de buitenruimte
als achter de voordeur.
EErstE ondErzoEk
De Stuurgroep Experimenten Volkshuisvesting (SEV) gaf Regioplan de
opdracht om negen bloemkoolwijken die de afgelopen jaren zijn aange-
pakt, te evalueren. De SEV wilde weten met welke mix van ingrepen
deze bloemkoolwijken weer decennia vooruit kunnen. De negen wijken
vormen geen dwarsdoorsnede van de Nederlandse bloemkoolwijken,
maar zijn geselecteerd omdat in deze wijken de afgelopen jaren actief
met een aanpak aan de slag is geweest. Vaak zijn dit wijken met een
Bloemkoolwijken hebben
gemiddeld genomen een
lichte buurtaanpak nodig,
maar dat vraagt wel een
lange adem van bewoners,
gemeente en corporaties.
de woonerfstructuur biedt
mogelijkheden om de woon-
en leefwensen van vandaag
de dag in te passen. de
sEV-evaluatie Bloemk∞l-wijken→ekomstbestendigmaken′→ontopbasisvanaanpakken∈¬enw∞n-erfwijkeneenscalaaanmo≥lijkefysieke∈grepen.Maatwerkperwijkisnodig.teksta∩e-jovisserenmahijsuyterl∈dea∩e-jovisserisprogrammaregisseursevenmahijsuyterl∈deisonderzoekerregioplanfo→′smahijsuyterl∈derendaspecial20121werkaandebloemk∞lwijk35boven≥mid∂deprob≤matiek,zowelfysiekalssociaal.Infig∪r1staande¬enwijkenaan≥≥venmethunbouwjaar,planfaseenuitvoer∈gase.HetonderzoekvanRegioplanis≥baseerdopdeskresearch,∫er-viewsmetprofessionalsenbewo≠rs≥sprekken.Indeanalysevandezewijkenzijnv∞rvijfthema′s?w∞nom≥v∈g,won∈gv∞rraad,bevolk∈gsopbouw,sociaalklimaat,env∞rzien∈≥n?deoplossings-richt∈≥nen∈strumentenopeenrij≥zet.Eendeelvandezemaatre-≥≤nis≥richtopdeaanpakvandebestaandewon∈g-env∞rzien∈-≥nv∞rraad.Juisthier∈onderscheidtdeaanpakzichvanandere(herstructurer∈gs)wijken,omdatdew∞≠rfstruct∪randere∈grepenvereist.UitdeSEV-evaluatieblijktdateencomb∈atievanfysiekevernieuw∈gvanwon∈gv∞rraadenw∞nom≥v∈g,enhet(bij)sturenvandebevolk∈gssamenstell∈geenpositieveuitwerk∈gheeftopdeverh∪rbaarheid,waardeontwikkel∈gensocia≤samenhang.Inditartikelz∞menwe∈opdemo≥lijkhedenombestaandefysiekekwaliteitenteverbetereneneenaantalweeffoutjes∈hetbloemk∞l-conceptteherstel≤n.Daarbijbenadrukkenwedatenkelfysieke∈gre-pen≥enoplossingbiedenv∞rdeaanpakvanbloemk∞lwijken.Soci-a≤eneconomische∫erventieszijn∞knodig.Tevenswordtnader∈≥z∞mdopdepartici̲erewon∈gv∞rraad,omdatdaarrelatief∨lprob≤menzijn.DeSEV-evaluatiemaaktdui∂ijkdatdeverk∞pvansocia≤h∪rwon∈≥n∈bloemk∞lwijkennauwelijkseenpositiefeffectsorteert.Veelei≥naar-bewo≠rsblijkenonvoldoende∈staatdefysiekekwaliteitvanhunwon∈goppeiltehouden,endedeelnameaanpartici̲erewon∈gverbeter∈gis≥r∈g.Aandehandvandethema′sw∞nom≥v∈g,won∈gv∞rraadenv∞rzien∈≥nwordtv∞rde¬enwijken≥schetstwelkefysieke∈grepenmo≥lijkzijn.∀npAkVAndEw∞noMgEV∈gAfschEidVAnhEtw∞nErfMiliEuDemeestradica≤∈greepomdefysiekew∞nom≥v∈gteverbete-ren,iszichtbaar∈dewijkDeDonk∈DenBosch.Deaan≤gvaneentraditio≠el≥≤edstraatprofiel(mettrooirs,parkeerhavens,v∞rtui-≠netcetera)betekendehetafscheidvanhetw∞≠rfmilieu.Deberg∈≥naandestraatzijdeverdwe≠nendewon∈≥nkre≥neenv∞rtu∫je.Al≤endeverspr∈≥nder∞ilij≠nverradennoghetvori≥≤venalsw∞≠rfwijk.Datdewijkvernieuw∈g∈DeDonk≻esvolwas,laatzichaf≤zenaandevertienvoudig∈gvanhetaantalreactiesopeensocia≤h∪rwon∈g(van15∈2004naar160∈2011),endewaardestijg∈gvandek∞pwon∈≥n.Antilopesp∞rMid∂zandDeDonkBar≥resBeijm-OostSchol≤vaar-OostZuiderzeewijkStedenwijkBeverwaard197019751980198519901995200020052010bestaansd∪rplanfaseuitvoer∈gasewijk≥meentewon∈≥n∈wo≠rsAntilopesp∞rStichtseVecht7201200Mid∂zandDenHelder8251960DeDonkDenBosch7752100Bar≥resEmmen43009600Beijum-OostGron∈≥n31056800Schol≤vaar-OostCapel≤adIJssel674514175ZuiderzeewijkLelystad17554600StedenwijkAlmere418510200BeverwaardRoerdam480012200fig∪r2won∈gaantalen∈wo≠rtalonderzoekswijkenDeweer≥≥venaantal≤n∈wo≠rsenwon∈≥nzijn≥enexacte≥≥vensmaaraon-d∈≥n,≥baseerdopdesituatie∈deperiode2008-2010.De≥≥vensvanSchol≤vaar-Oostheenbetrekk∈gopSchol≤vaar-Zuid,waarvanSchol≤vaar-Oostdeeluitmaakt.W∞≠rfmaaktplaatsv∞r≥≤edprofiel∈DeDonk.fig∪r1chronologischoverzichtonderzoekswijkenIndeBeverwaardl∞ptalsindsbeg∈dezeeeuweensocia≤aanpak.Indezeevaluatiestaatechterdeherijk∈ghiervancentraal,onderdenoemerSamen thuis in de Bever-
waard'. De eerste fase is derhalve gearceerd weergegeven in de figuur.
renda special 2012/1 werk aan de bloemkoolwijk36
AAnpAssing VAn hEt woonErf
In het Emmense Bargeres en Middelzand in Den Helder is, net als in
De Donk, een beperkt aantal corporatiewoningen gesloopt om meer
ruimte (lichtenlucht′)enmeerparkeer≥≤≥nheid∈dewijktebren-≥n.Netalshetafbrekenvandew∞≠rfstruct∪r∈DeDonk,was∞kditeenkostˉe∈greep,omdatdezewon∈≥nnogeenrelatiefho≥boekwaardehadden.InMid∂zand,DeDonk,Antilopesp∞r∈MaarssenenhetAlmeerseStedenwijk-N∞rdzijnberg∈≥naandestraatzijde≥sl∞ptendeelsverplaatstnaardeachterzijde.Ditis≥daanomdezichtlij≠ntussenwon∈genstraatteverbeteren,desocia≤contro≤teveρ≥nenhetaantalonveili≥p≤kken,onder-d∞rgan≥nenspelonkenteverminderen.InMid∂zandzijnpergola′s≥plaatstomde≥cre?erdev∞rtu∈enoptesierenen∈versχl-≤ndewijken?waaronderBar≥res,deLelystadseZuiderzeewijk,Mid∂zandenStedenwijk-N∞rd?zijnuniformeerfafscheid∈≥n≥plaatstomhetaanzichtteharmoniseren.InSchol≤vaar-Oost∈Capel≤aandenIJsselzijndeportiekenvanenke≤appartementen-comp≤xenaf≥slotenomdeveiligheidssituatieteverbeteren.Sl∞pvanwon∈≥ntengunstevangroenofparkeerruimteendeverplaatsingvanberg∈≥nnaardeachterzijdevandewon∈g,dra≥n∈al≤wijkenbijaandesocia≤veiligheid.Verderisdui∂ijkdatdezemaatre≥≤nheenbij≥dra≥naanverbeterdeverh∪rbaarheidvanhetcorporatiebezit∈DeDonk,Mid∂zandenAntilopesp∞r.VErniEuw∈gVAngrijsEngroEnBloemk∞lwijkenworden∨lal≥kenmerktd∞r∨lens≠lgroeiendgroen.InMid∂zand,deZuiderzeewijk,∂envanSchol≤vaar-OostenBar≥reszijndew∞≠rvenopnieuwbestraatendeelsher∈≥-richt.Erzijnextraparkeerplaatsenaan≥≤gdenondeρudsvrien∂ijkgroenis≥plaatstomhetaanzichtteverbeterenendekansopverloe-der∈gteverk≤∈en.Dezefysiekemaatre≥≤nheenerv∞r≥zorgddateenaantalal≤daagseste≠ndesaans→ots∈deo≥nvanbewo≠rszijnweg≥nomen.Af≥slotenportieken∈Schol≤vaar-Oost,Capel≤aandenIJssel.Pergola′s∈Mid∂zand,DenHelder.rendaspecial20121werkaandebloemk∞lwijk37∀npAkVAndEwon∈gV∞rr∀dkwAlitEitsVErBEtEr∈gsociAlEh∪rwon∈gEnIndriewijken∈vesteerdedecorporatieprojectmatig∈dekwaliteitvanhaarbezit(DeDonk,Stedenwijk-N∞rdendeZuiderzeewijk).Perwon∈gwerd40.000→t60.000euro≥?nvesteerdomde≤vensd∪r⊂stantieeltever≤n≥n.Ooke≠r≥tischg∈≥ndewon∈≥nsterkv∞ruit:naderenovatieheendemeestewon∈≥neenA-ofB-label.Inhetkielzogvandewon∈gverbeter∈gis∈dezewijkendeopenˉeruimtevernieuwd.InStedenwijk-Middenzijn149won∈≥naandebuitenzijdeop≥knaptenv∞rzienvanzo∩epa≠≤n.InSchol≤vaar-Oostzijn∈driestratenw∞ncomp≤xen≥reno∨rd,waarbijdeels∞kentreeszijnverbeterdenonveili≥buitenberg∈≥nzijn≥sl∞pt.Ookhierisdebuitenruimteop≥knapt(groenenbestrat∈g).InBar≥resvondeve≠ensopk≤∈ereschaalwon∈gverbeter∈g∈desocia≤h∪r-sec→rplaats.Hoeweldewon∈gverbeter∈gpasrecentisvo<∞id,is∈demeestewijkeneenpositiefeffectopdeverh∪rbaarheidzichtbaar.kwAlitEitsVErBEtEr∈gk∞pwon∈gEnIndeZuiderzeewijken∈Stedenwijk-N∞rdzijn∈strumentenontwik-keldomdekwaliteitvandepartici̲erev∞rraad(grotendeelsdusbestaanduitv∞rmali≥corporatiewon∈≥n)teverbeteren.Metbeperkt≻es.Paral≤laandeprojectmati≥renovatievanhetcorpo-ratiebezitis∈deZuiderzeewijkeenstiμ≤r∈gsre≥l∈gaan≥bodenaanpartici̲eren;viaeenla≥rente≤n∈gkondenzijaansluitenbijderenovatievanhetcorporatiebezit.Onderdepartici̲erenbes→ndhier-v∞rnauwelijksanim⊙Teneersteza≥ndemeestepartici̲erenwe∈igredenomte∈vesteren∈defysiekekwaliteitvanhunwon∈g.Het≥voelvanur≥ntieontbrak.Tentweedeisde∈vester∈gs-∩aciteitvandezeei≥naar-bewo≠rssterkoverscˆ.Uite∈∂ijkheeftditwel≥rest̲eerd∈verbeter∈gvandepartici̲erev∞rraad∈deZuiderzeewijk,maar∈een∨lla≥rtempoenopmindergroteschaaldanv∞raf≥h∞pt.Ook∈Stedenwijk-N∞rdslaagdemenernauwelijks∈partici̲erentever≤iden∈hetondeρudvanhunei≥nwon∈g∈vesteren.DeHer∈richt∈ggroen(Schol≤-vaar-Oost)engrijs(Bar≥res).Verloederdpartici̲erbezit∈deZuider-zeewijk.rendaspecial20121werkaandebloemk∞lwijk38corporatieb∞dpartici̲erendemo≥lijkheidom∂envanhetdakendegotengratistelatenvervan≥n.InStedenwijk-N∞rdrest̲eerdedit∈onvredeonderpartici̲erenomdathunwon∈gνquaaanzicht¬atiefafsteektbijdeaangrenzendeh∪rwon∈≥n.VErk∞psociAlEh∪rwon∈gEnInvrijwelal≤onderzochtewijkenheenwon∈gcorporatiesdeaf≥lo-pendece∩iasocia≤h∪rwon∈≥nverkocht.Ditli>∈lijnmethetlandelijkbeeld.Indew∞≠rfwijkenheencorporatiesveρud∈gs-≥wijs∨lwon∈≥nverkocht:≥mid∂d∘aelfprocentvandesocia≤h∪rv∞rraad,terwijlditlandelijkopvijfprocentli>.1Indemeestewijkenlagaandeverk∞pvanh∪rwon∈≥n≥enhelderestrategischevisietengrondslag,waard∞rhetcorporatiebezit(sterk)≥sπkkeldraakte.WaarhetSociaalenCt̲ureelPlanbureau∈recentonderzoekconclu-deertdatdeverk∞pvansocia≤h∪rwon∈≥n∈dekrachtwijkeneengunstigeffectheeftopdesocia≤cohesie,deafnamevancriminaliteit,deveiligheidsbe≤v∈g,endetevredenheidvanbur≥rsmethunw∞n-om≥v∈g,constaterenwij∈dezedatditnietopgaatv∞rde¬enonderzochtebloemk∞lwijken.2Netalssocia≤h∪rdersver→≠nei≥naar-bewo≠rs∈debloemk∞lwijkenteru>rek≥drag:zebekom-merenzichd∞rgaansnietm??romhundirectew∞nom≥v∈gdanh∪rders.Datdeμtatiegraad∈departici̲erev∞rraad∈Antilo-pesp∞rbijv∞rbeeldnauwelijksonderdoetv∞rdie∈desocia≤h∪r-sec→r,wijsteropdatdezepartici̲erenzichnietd∪rzaammeteenp≤kverb∈den.Ookde∈vester∈gsbereidheidvanpartici̲erenwordtoverscˆ.Veelalbetrefthetla≥remiddenklassengroependieofwelniet∈staatzijn,ofwelden∞dzaakniet∈zienom∈hunwon∈gte∈vesteren.Het≥volgisdatdestaatvanondeρudvandeparticu-lierev∞rraad∈vrijwelal≤wijkeneenpuntvanzorgis:eengd√eelvandenieuweei≥naar-bewo≠rsverwaarl∞sthetondeρud.VErk∞pnArEnoVAtiEEenuitzonder∈ghieropvormenMid∂zandenDeDonk,waardecorporatiespasnarenovatie⋆enmetuitponden.Dekopersbetrok-keneenwon∈gdiebouwtechnisch∈goedestaatwas;dev∞rmali≥h∪rwon∈≥n∈DeDonkzijncascozelfsvol≤dig≥moderniseerd.Verk∞pvanh∪rwon∈≥nnarenovatie≤idt→tmindergroteversχl-≤n∈ondeρudskwaliteittussendeh∪rv∞rraadenpartici̲erev∞r-raad.Keerzijdeisweldatdenieuweei≥narenprofiterenvanwaardestij-g∈g,terwijldezenietterugvloeitnaardecorporatie,diede∈vester∈-≥np≤e>.InDeDonkstaansocia≤h∪rwon∈≥ndienarenovatiezijnverkochtv∞r115.000euro,enke≤jarenlaterv∞reen→nmeertek∞p.Devraagisbovendienwatheteffectvanverk∞pnarenovatieoplan≥retermijnis.InMid∂zand,waardewijkvernieuw∈gruimtienjaar≥≤denwerdaf≥rond,→≠n≥?nterviewdeprofessionalszichνalsnogbezorgdoverdeondeρudskwaliteitvandepartici̲erev∞r-raad.Opval≤ndisweldat∨l≥?nterviewdebewo≠rsv∈dendathunwijkerd∞rdeverk∞pvanh∪rwon∈≥nopv∞ruitis≥gaan.Totslotzienwe∈eenaantalwijkendatmennieuwe,d∪rderewon∈-≥n→evoe>omkaπtaalkrachti≥rbewo≠rsaantetrekken(DeDonk)endatk≤∈ewon∈≥n(HAT-eenheden)wordensamen≥voegdom3-en4-kamerwon∈≥nterealiseren.Hiermeewordennietal≤en⊥sin≥ntussenbewo≠rsmetuiteenlopende≤efstij≤nv∞rkomen,maarwordt∞kde∈str∞mvangroterehuishoudensbevorderd.∀npAkVAnV∞rziEn∈gEnclustEr∈gsoci∀l-M∀tschAppElijkEV∞rziEn∈gEnOmdesocia≤weerbaarheidendemaatschappelijkekansenvanbur≥rstevergroten,is∈meerdandehelftvandeonderzoekswijken≥?nvesteerd∈een(≥dee<elijke)vernieuw∈gvandesociaal-maat-schappelijkev∞rzien∈≥n.Indemeestewijkenis∈≥zetopcluste-r∈gen∫egratievanv∞rzien∈≥n∈eenμ<ifunctio≠≤aommo-datie.Alv??rdesocia≤wijkvernieuw∈g∈Beijum-Oostvan⋆tg∈g,bes→ndhet∈itiatiefv∞reenVenstersch∞l,deGron∈gsebenamingDeBredeBosscheSch∞l∈DeDonk.1Ub∈k,M.&Steeg,T.vander,Bloemk∞lwijken:analyseenperspectief,SUN,Amsterdam,2011.2Wiebr∞d,K.&Permentier,M.,Wo≠n,wijkenen∫erventies.Krachtwijkenbe≤id∈perspectief,SCP,DenHaag,2011.rendaspecial20121werkaandebloemk∞lwijk39v∞reenbredesch∞l.InDenBoschrealiseerdemenopdegrensvandeb∪rtenDeHaren,DeDonkenDeReiteenBredeBosscheSch∞l.IndeZuiderzeewijkwordt∈2014een∫egraalk∈dcentrumop≥≤verd.Hoeweldebevolk∈gvanvrijwelal≤onderzochtewijken≥≤i∂ijkvergrijst(metnamedegroep45-→t64-jari≥n≠emt∈omvang→e),wordthieropbeperkt≥anticipeerd∈hetv∞rzien∈≥naanbod.InDeDonkverreesvlakbijdeBredeBosscheSch∞leennieuww∞nzorg-centrumv∞rsenioren.InBar≥resvondenversχl≤nde∈vester∈-≥n∈dezorg∈∗ruct∪rplaats,waaronderdeopen∈gvaneen≥zondheidscentrumeneenRIBW-∈stell∈g(Regiona≤Instell∈gv∞rBeschermdWo≠n).VErniEuwdEw∈kElstruct∪rCommerci?≤v∞rzien∈≥nvormen∈versχl≤ndeonderzoekswijkeneenpuntvanzorg.In→e≠mendemate≤idenb∪rtw∈kelseenzie<o-≥ndbestaanen∈versχl≤ndewijkenis(ofwas)sprakevan≤eg-staandew∈kelunits.Daarte≥noverstaatdat∈∨lbloemk∞lwijkenzichveρud∈gs≥wijs∨lzzp′ersmetbedrijvigheidaanhuismani-festeren,zoalskappers,na≥lstudio′s,sχlderbedrijvenen∫er≠t-w∈ke<jes.Indriewijkenvormdedevernieuw∈gvanhetb∪rtw∈kelcentrumonder-deelvandeaanpak.Hetoude,∫rovertew∈kelcentrum∈DeDonkvormdeeenbronvanoverl∗enonveiligheid.Hoewelhetnieuwecentrums≤chtsuitvierw∈kelunitsbestaat,≥situeerd∈depl∫vaneenappartementencomp≤x,wordthetd∞rdebewo≠rsh∞g≥waar-deerd.OokaanderandvanMid∂zandverreesenke≤jaren≥≤denhetnieuwew∈kelcentrumDeRiepel,datoveri≥ns≥heelJi̲anadorpbedient.InBeijum-Oostkreeghetw∈kelp≤∈eenopknapbeurt.wErk∀ndEBloEMk∞lwijkDe¬enonderzochtew∞≠rfwijkenzijn≥enrepresentatieveafsπe≥l∈gvande≥mid∂debloemk∞lwijk.Tochdenkenwijdatdeandere140bloemk∞lwijkenku∩en≤renvandezeaanpak.Nudegrotepoenmet≥ldvanrijkswe≥sterkteruglopenen∞kde∈ves-ter∈gsmo≥lijkhedenvancorporatiesen≥meentenaf≠men,zijndezebloemk∞lwijkenmeeraan≥wezenophunei≥nkracht.Teneerstebetekentditeenaanpakdienogsterker≥richtisophetbeνenenversterkenvandebestaandekwaliteitenvanhetw∞≠rf.Overdefysiekemo≥lijkhedenvanhetw∞≠rfmakenweonswe∈igzor≥n.UitdeSEV-evaluatieblijktdatdituniekeNederlandsesteden-bouwkundi≥conceptovervoldoendeaommodatievermo≥nbesχktomzichaantepassenaandeeisenvandezetijd.Welvraa>ditommaatwerkopmicroniveau,waarfysiekeensocia≤prob≤mensamenkomen.Hetschaalniveauvananalyseishetwijkniveau,maardeuitwerk∈gmoetzichvervol≥nsrichtenopeenk≤∈erschaalniveau.Tentweedebetekentheteenaanpakdieeenberoepdoetophetorga-nisatievermo≥nvanbewo≠rsenmaatschappelijke∈stell∈≥n.Deei≥nkrachtvandebewo≠rsvandebloemk∞lwijkenlijkteengroterzorgpunt,nietal≤enalshetgaatomzelforganiserendvermo≥n,maar∞kwatbetreftf∈anci?≤draagkracht.Dezewijkenbiedeneenrelatiefgunsti≥prijs-kwaliteitveρud∈gv∞rwon∈≥n,maarheen∈hetrecentever≤den∞keenminderkaπtaalkrachti≥groepbewo≠rsaan≥trokken,aldannietmetproblemen achter de voordeur'.
Er is dus werk aan de bloemkoolwijk. Gedegen ruimtelijke, sociale en
economische analyses moeten inzicht bieden in de bestaande kwali-
teiten en de verbetermogelijkheden. Want n? werken aan de bloem-
koolwijken, kan veel potenti?le problemen en inzet van middelen voor-
komen.
Het nieuwe
winkelcentrum
in De Donk.
Essay, De Toekomst van de woningvoorraad
Traktaat
Reacties