In dit essay reageer ik graag op de uitzending van Zondag met Lubach 'Nederland Gasvrij' van begin november. Vooropgesteld: ik ben een fan van het programma en houd van een zekere zelfspot en ironie, ik weet uit eigen ervaring hoe lastig het kan zijn om van het aardgas af te gaan. We staan dan ook voor een enorme opgave.

Allereerst gaan we niet van het gas af, maar van het aardgas, want groen gas (opgewerkt biogas) kunnen we juist gebruiken als duurzaam alternatief voor aardgas. De titel van het item in Zondag met Lubach is dus al onjuist: Nederland gaat niet van het gas af, maar van het aardgas.

Waarom gaan we juist in Nederland van het aardgas af? In Nederland zijn we vrijwel volledig afhankelijk van aardgas in de gebouwde omgeving. In tegenstelling tot landen om ons heen, zoals Duitsland waar men circa 25% van de huizen nog op olie stookt en de rest op kolen. Het is dus logisch dat men in Duitsland over wil stappen op aardgas, omdat dat schoner & goedkoper is dan olie & steenkool. Duitsland heeft via de energiewende vooral geïnvesteerd in groene stroom, maar nog nauwelijks in duurzame warmte, men heeft daar dus een enorme warmteopgave.

De vergelijking met Duitsland gaat dus volledig mank, dat is appels met peren vergelijken. Dan de kosten/baten. Het PBL wordt opgevoerd in een rapport dat zwaar bekritiseerd is, omdat dat veel te smal heeft gekeken. Men heeft slechts voor 1 woningtype (label B) de kosten berekend en kwam op 35.000 euro. Kijk je echter veel breder dan vallen die kosten hoger uit, ca. 50.000 euro voor een gemiddelde woning. Dat verdien je pas in pakweg 30 jaar terug, maar je krijgt er wel meer wooncomfort voor terug, je huis wordt meer waard en je hebt geen energierekening meer bij een nul-op-de-meter woning. Maar dat is het punt niet. Een budgetneutrale transitie van het aardgas af is onmogelijk, dat kost tientallen miljarden. Het punt is dat we dat eerst op kleine schaal moeten doen, en het veel goedkoper wordt door het op te schalen.

Over 10 jaar kost het waarschijnlijk nog maar de helft van wat het nu kost, over 20 jaar wellicht nog maar 25%, net zoals wind- en zonne-energie fors goedkoper werden door opschaling (80% goedkoper binnen 10 jaar). We moeten dus door de tijd heen kijken bij zo’n transitie. We kunnen niet wachten totdat het goedkoper wordt, zoals in het programma wordt gesuggereerd, want dan halen we de klimaatopgave niet. Stel dat we er 30 jaar over doen, dan moeten we 1500 bestaande woningen PER DAG van het aardgas afhalen. Doen we dat in 20 jaar dan 2000 per dag. Dat zijn formidabele aantallen, zeker in het licht van het feit dat we de afgelopen 3-4 jaar ca. 2000 bestaande woningen van het aardgas hebben afgehaald. Dus wat we de afgelopen 3-4 jaar hebben gedaan moeten we nu per dag gaan doen, 20-30 jaar lang...

Dan de oplossingen: dit is niet te vergelijken met de transitie van kolen naar aardgas, toen was er één oplossing die goedkoper en schoner was. Desondanks was er toen ook een hoop weerstand, zeker door de sluiting van de kolenmijnen. Nu is het aanzienlijk ingewikkelder.

Er is niet één oplossing, dit vraagt om maatwerk. Dit kan in elke gemeente, in elke wijk anders uitpakken. Er zijn wel tien verschillende oplossingen, en niet maar twee zoals in het programma wordt gesuggereerd. Het is echter geen kwartetten met technologieën, het gaat juist om mensen. Het van meet af aan mensen erbij betrekken is van cruciaal belang. Zo zijn er verschillende soorten warmtenetten (fossiel hoge temperatuur, lage temperatuur, gesloten, open, hybride, groot- en kleinschalig). In een aantal gemeenten hebben burgers plannen ontwikkeld voor kleinschalige, open, hybride warmtenetten, waarbij je dus verschillende warmtebronnen kunt gebruiken, zoals geothermie, aquathermie, en waarvan je je eventueel kunt loskoppelen.

Er is dus een groot verschil tussen de verschillende soorten warmtenetten. Wat nu dreigt is dat vooral in grote steden mensen worden gekoppeld aan fossiele restwarmtenetten, waar ze dan nog 50 jaar aan vastzitten. Deels is dat onvermijdelijk, maar maak dat niet tot hoofdoplossing. Biomassa is een warmtebron voor warmtebronnen, en daar is terecht veel kritiek op. Bomen verbranden om energie op te wekken is schadelijk en zinloos, maar er zijn vormen van biomassa die wel bruikbaar zijn: gft, rioolwaterslib, agrarisch restafval, snoeiafval, industrieafval, etc. Dus je kunt niet alles over één biomassa kam scheren, zoals het programma doet, dat is misleidend. Wel moeten we stoppen met grootschalig subsidiëren van biomassa voor bijstoken van kolencentrales (die sowieso dicht moeten) en voor biomassacentrales die grootschalig bomen verstoken.

Dan de decentrale oplossing: all-electric woningen of nul-op-de meter woningen, met een warmtepomp, zonnepanelen en goede isolatie. Mijn voorkeur gaat hier naar uit, omdat dit de meest logische en toekomstbestendige oplossingen zijn. Dat kost alleen nog veel tijd en geld.

De warmtepomp wordt geridiculiseerd in het programma, maar onterecht. Er is een enorme ontwikkeling in de efficiëntie van warmtepompen, qua geluid en stroomverbruik. Die stroom wordt nu nog vooral met aardgas opgewekt, maar met een warmtepomp bespaar je wel degelijk veel aardgas. Het programma suggereert dat een warmtepomp per saldo niet tot aardgasbesparing leidt, maar dat is onzin. Een warmtepomp leidt aantoonbaar tot significante aardgasbesparing. Bovendien kunnen we over 5 jaar al 50% van onze stroom duurzaam opwekken, en over 10 jaar al circa 80%. Dus over 10 jaar speelt dit 'probleem' nauwelijks meer en wekken we onze stroom vrijwel geheel uit zon- en wind op, en moeten we 80% van onze woningen nog van het aardgas af halen. Tegen die tijd vormt de warmtepomp dus een ideaal alternatief voor aardgas.

Wat mij wellicht nog het meest tegen de borst stuitte, is dat het programma letterlijk zegt dat ‘wij als een gek bestaande wijken van het aardgas afhalen'. Dit is onjuist en misleidend. We zijn al jaren bezig, maar er is nog geen enkele wijk van het aardgas afgehaald. Juist omdat het in overleg met bewoners gaat kost het tijd om van het aardgas af te halen, dat kost nog veel meer tijd en is lastiger dan we al dachten. Dit gaat dus minstens 1 generatie duren, en dat gaat stap-voor-stap, daarom moeten we het ook al lerend-experimenterend doen.

Dan de oplossing van het programma: beter isoleren, vooral van slechte woningen. Dat is waar, maar ook een flauwe suggestie, want isolatie is onderdeel van alle oplossingen in alle experimenten en proefprojecten. Alleen isoleren is niet genoeg. Stel dat je alleen isoleert, dan neem je de incentive weg om later alsnog van het aardgas af te gaan. Dat zijn de zogenaamde incrementele oplossingen en geen radicale oplossingen. Met alleen incrementele oplossingen gaan we de klimaatdoelstellingen zeker niet halen.