Het lijkt wel of alles in terugkerende cycli gebeurt. Alleen wanneer je de vorige cyclus niet hebt meegemaakt lijkt alles nieuw. Dit gaat ook op voor de verduurzaming van de gebouwde omgeving. Jammer want niet alles hoeft opnieuw uitgevonden te worden. Met ruim 17 miljoen ervaringsdeskundigen op het gebied van wonen zijn we niet met iets nieuws bezig. Daarom gaan we even terug in de tijd.

In de jaren ’80 was er een vergelijkbare besparingsopgave maar dan enkel gericht op energie (lees geen CO₂!). In eerste instantie dacht men dat op te kunnen lossen met eenvoudige maatregelen zoals na-isolatie en dubbel glas. Dat gaf echter grote problemen met het binnenklimaat. Uit onderzoek toegepast bij 21 demonstratieprojecten bleek dat de besparingsdoelstellingen alleen gehaald konden worden met een aanpak waarbij isolatie-, installatie- en onderhoudsmaatregelen integraal werden toegepast. De overheid evalueerde deze aanpak uitgebreid met bewoners in het onderzoeksprogramma E’novatie.

Een vraag die bij E’novatie centraal stond was hoe de grote bouwproductie na de oorlog onderhouden en tevens energetisch verbeterd kon worden. Dat is exact de opgave waar we vandaag de dag weer voor staan. En meer, want het gaat nu over de totale woningvoorraad. Naast de omvang is ook de doelstelling aangepast. Bij E’novatie was de ambitie ‘substantiële energiebesparing’. Anno 2018 zijn de doelen scherper geformuleerd. Het lijkt erop dat we in 2030 maar liefst 49% CO2-reductie in de gebouwde omgeving behaald moeten hebben en later zelfs 80-95%. Gelukkig zijn ook de oplossingen ondertussen verder ontwikkeld. Denk aan triple glas, warmtepompen en hoogwaardige isolatie. Destijds deed de overheid gedegen onderzoek naar de effecten en onderlinge samenhang van maatregelen. Nu wordt dat aan de markt over gelaten. En dan wordt er toch eerder gekeken naar de grootste winst en eigen impact, en niet naar de samenhang.

Bij het opknappen van woningen draait het echter vooral om de bewoner, als die het niet ziet zitten gebeurt er niets. Er kunnen pas echt stappen gezet worden wanneer bewoners meer inzicht krijgen in de opgave, en oplossingen waaruit ze kunnen kiezen. Gelukkig is ook deze groep veranderd sinds het verleden. Met ruim 5 miljoen particulieren en 2,5 miljoen huurders is de stem van de ‘consument’ overal aanwezig. Een consument die door opleiding, internet en een groot sociaal netwerk mondiger is dan ooit tevoren en prima in staat is zijn stem te laten horen.

Dit is het derde artikel in de serie over de transitie naar een energieneutrale woningvoorraad. De keuze van de infrastructuur en de impact van verduurzamen per woningtype zijn in de eerste twee delen aan bod gekomen. Nu gaat het over de daadwerkelijke maatregelen en het maken van keuzes om tot duurzaam wonen te komen en daarmee komt de bewoner centraal te staan. Allereerst moeten we accepteren dat duurzaamheid geld gaat kosten. Of dat nu komt doordat de energieprijzen gaan stijgen, of doordat je investeert in een woning met een lager (of zelfs nul) gebruik. Zelfs als je niets doet gaat het geld kosten, wellicht nog meer dan wél iets doen.

Ten tweede is ondanks dat de opgave zo groot is, de kans klein dat er een oplossing komt die in één keer alles oplost. Daarop wachten heeft dan ook geen zin en maakt het probleem enkel groter. Er wordt vaak verwezen naar resultaten uit het verleden, de productie van nieuwbouw wijken, de toepassing van systeembouw woningen en het aanleggen van gasleidingen in de jaren zestig. Dit zijn vergelijkingen die leuk zijn voor op het podium. Maar renoveren in een bestaande wijk is echt een ander opgave. De transitie van de gebouwde omgeving zal een resultaat zijn van vele voorbeelden en oplossingen waarbij alleen de som van het resultaat telt.

Maar wat moet je nu gaan doen en hoe bepaal je de eerste stap voorwaarts? Verduurzamen gaat niet over dubbel glas of spouwisolatie. De opgave is een grote mate van vraagreductie, gecombineerd met efficiëntere installaties. En iedere woning en bewoner kent hierin zijn eigen voorkeur. Deze boodschap is bij de gemiddelde consument nog niet geland, en dat kan ook niet want er is vanuit de overheid nauwelijks gecommuniceerd. We horen kreten als ‘aardgasloos’ en ‘nul op de meter’, maar dat dit ook echt iets voor je woning en de manier waarop je woont betekent, realiseert niemand zich. Er is ook geen aanbod waar je uit kunt kiezen. Bij bijvoorbeeld cosmetica word je in ieder bushokje eraan herinnerd dat het verkrijgbaar is. Behalve kunststof kozijnen en een VELUX dakraam komt de gemiddelde consument niet in contact met ‘het renovatie aanbod’.