'Mensen die in armoede leven, leven vaak door de nood gedwongen al heel duurzaam. Als je in armoede leeft, dan heb je geen spaarpotje, geen buffer. Dan zet je vanzelf de thermostaat laag, eet je amper vlees, doe je overbodige apparaten uit en heb je geen geld voor een auto of voor vliegvakantie'. Aldus Thomas de Boer, directeur van de Stichting Sterk uit Armoede op 6 december tijdens een workshop op 'de Top van Onderop' (zie kader).

Sterk uit Armoede, een emancipatiebeweging van, voor en door de mensen in armoede, verzorgde op deze top samen met de Alliantie Inclusieve Energietransitie (AIE) een workshop onder leiding van Felix Wolf (Nationaal Klimaat Platform). Centraal in deze workshop, die door ruim 90 mensen werd bezocht, stond de vraag hoe Nederlanders met een migratie- en vluchtelingenachtergrond en mensen in armoede kijken naar de klimaat- en energietransitie. 

Gespreksleider Felix Wolf benadrukte tijdens zijn introductie dat het NKP streeft naar versnelling en verbinding in de energietransitie, met bijzondere aandacht voor degenen die ver van deze transitie af staan.  Organisaties als Sterk uit Armoede en de AIE spelen daarbij een belangrijke rol. In opdracht van het NKP hebben beide organisaties onderzoek gedaan en gezamenlijk gesprekken gevoerd met ongeveer 200 mensen. 

Habib el Kaddouri van de AIE vertelde dat na de stijgende gasprijzen ten gevolge van de oorlog in Oekraïne pijnlijk duidelijk werd dat veel gezinnen met een migratie en vluchtelingenachtergrond te maken hebben met energiearmoede. Ook bleek dat veel van de informatie over verduurzaming en energiebesparing deze groepen niet bereikt, omdat de informatie vaak moeilijk toegankelijk is en geen rekening houdt met culturele en religieuze achtergronden. Om te zorgen dat de voorlichting bij deze groepen beter aankomt en om ze te betrekken bij gesprekken over beleid en projecten werd vorig jaar met een breed landelijk netwerk van migranten en vluchtelingenorganisaties de AIE opgericht.

Het grootste deel van de workshop werd gevuld door Riane Kuzee-Hoogeveen  (ervaringswerker van Sterk uit Armoede) en Houria Tourich (stichting Pauw) die met veel voorbeelden en humor schetsten waar de groepen ‘met afstand tot de klimaattransitie’ tegenaanlopen. 

Riane Kuzee-Hoogeveen vertelde uit eigen ervaring.  Ze leefde als alleenstaande bijstandsmoeder een tijd in armoede. ‘Op zondag bleef ik vroeger met mijn kind een hele dag in bed om de verwarming niet aan te hoeven doen’, vertelde ze.  Houria Tourich werd als actieve burger benaderd voor een cursus over energie en klimaat. Ze was op dat moment nog helemaal niet zo bewust met het klimaat bezig. ‘Ik had de thermostaat op 35 graden staan’, laat ze weten. Na deelname aan de cursus van werd ze wel bewuster. Tegenwoordig geeft ze voorlichting over mogelijke energiebesparing. 

Riane en Houria benadrukten in hun voorbeelden dat veel mensen vooral aan het overleven zijn. Hun gedrag wordt in eerste instantie bepaald door een kleine portemonnee. Ze besparen op de energierekening door soms heel drastisch het gebruik van apparaten en verwarming te beperken, ze reizen amper, ze gooien niet snel spullen weg en ze geven weinig uit aan vervuilende spullen. De drempel om te investeren in isolatie is te hoog wanneer daarvoor geld geleend moet worden.

Zowel Riane als Houria constateerden dat veel informatie over de energie- en klimaattransitie niet toegankelijk is. Riane: “De taal is belangrijk. Brieven zijn vaak te ingewikkeld. Wanneer het taalgebruik niet te begrijpen is, dan haken mensen af.’ Houria wil weten wie van de aanwezigen zijn jaarenergierekening echt goed begrijpt. Een paar mensen steken hun hand op. ‘Zie je wel, dat zijn er maar weinig’, concludeert ze. 

Woordgebruik is belangrijk. Riane laat weten dat ze moeite heeft met de term ‘energiearmoede’. ‘Er is helemaal geen energiearmoede’, zegt ze. ‘Er is namelijk genoeg energie. Maar waar wel sprake van is, is energieongelijkheid. De toegang tot energie is niet gelijk verdeeld. Dat moet veranderen.’

Uit het onderzoek van de AIE, dat binnenkort gepubliceerd wordt, blijkt dat voor veel Nederlanders met een migratie- en vluchtelingenachtergrond de drempel om een toeslag aan te vragen hoger is geworden sinds het toeslagenschandaal. ‘Let op, geen Toeslagenaffaire’, benadrukt Houria. ‘Een affaire is iets incidenteels tussen twee mensen, dit ging structureel om hele groepen.’

Wat het overbrengen van informatie bemoeilijkt is dat het wantrouwen in de overheid en instanties, onder andere door het Toeslagenschandaal, is toegenomen. Riane legt uit: ‘Mensen doen niet graag de deur open voor iemand in een pak. Het kan de gemeente zijn, een deurwaarder, een verkoper. In ieder geval iemand die iets van je moet, of iets van je wil hebben.’ 

Houria spreekt vervolgens de zaal rechtstreeks aan: ‘Als ik naar jullie kijk, dan zie ik een zaal met witte mensen, en ik kan jullie vertellen: veel mensen die ik ken zullen voor jullie de deur niet opendoen. Maar als ik erbij ben, dan doen ze dat wel. Jullie moeten dus organisaties of personen inhuren voor wie de deuren wel opengaan.’

Houria heeft meer concrete tips: ‘Ga praten met de sleutelfiguren, ga de wijk in. Ook ambtenaren. Kom je kantoor uit. Pak je laptop en ga bijvoorbeeld in een buurthuis zitten. Vraag de mensen met een open houding wat ze nodig hebben. En wanneer je bij mensen binnenkomt. Kijk eerst wat ze, misschien noodgedwongen, al doen en benoem dat. Afval scheiden, zuinig met energie. Geef daarna tips wat beter kan.’ 

In januari verschijnen de onderzoeksrapporten van AIE en Sterk uit Armoede die in opdracht van NKP zijn uitgevoerd op de website van het NKP en van de afzonderlijke organisaties.