Tekst Rick Bosman, promotiestudent aan Dutch Research Institute for Transitions (DRIFT) en Derk Loorbach,directeur van DRIFTDe beste olieprijs voor de energietransitie is niet hoog of laag, maar onvoor-spelbaar en fluctuerend. Dat betogen Rick Bosman en Derk Loorbach van deErasmus Universiteit Rotterdam. Daarom is de huidige duik in de olieprijsgoed nieuws voor de transitie. Het vormt een symptoom van groeiendedestabilisatie van het fossiele energieregime.De beste olieprijs voor de energietransitie is niet hoog of laag, maar onvoor-Ideale olieprijsvoor de energietransitie?Heeft de energietransitie baat bij eenhoge of lage olieprijs? Voorstanders vaneen snelle transitie discussi?ren al lan-ger over deze vraag. De meesten geloven dateen hoge olieprijs goed is, omdat duurzamealternatieven daardoor aantrekkelijker zijn.Hoge olieprijzen leiden echter ook tot enormewinsten waarmee fossiele energiebedrijvenhun positie beschermen. Lage olieprijzen zor-gen ervoor dat de duurdere (ook vaak devieste) projecten op de helling gaan. Zes jaargeleden, toen de wereldeconomie op vollesnelheid draaide en de zorgen over de beschik-bare voorraden fossiele brandstoffen oplaai-den, piekte de olieprijs op $140 per vat. Zij diehopen op een snelle energietransitie dachtendat een dergelijk hoge olieprijs de zoektochtnaar alternatieven, inruilen van benzine voorelektrische auto's en de ontwikkeling van her-nieuwbare energiebronnen zou versnellen.PrijselasticiteitDit gebeurde maar tot op zekere hoogte. Deelasticiteit van de olievraag viel tegen en hetverbruik daalde maar licht. Tegelijkertijd maak-ten oliebedrijven miljardenwinsten als gevolgvan de hoge prijzen. Hiermee investeerden zein nieuwe, vaak risicovolle olieprojecten.Bovendien gaf het ze de gelegenheid signifi-cante economische en politieke invloed uit teoefenen. Toen sloeg de economische crisis toeen olieprijzen doken naar beneden. Sommigeanalisten zagen zelfs een causaal verband tus-sen de zeer hoge olieprijzen en het tot stil-stand komen van de wereldeconomie. Maar demeeste mensen geloofden dat wanneer deeconomie weer op gang zou komen, ook olie-prijzen zouden stijgen en alles bij het oude zouzijn. In de laatste paar maanden is de olieprijsechter ge?mplodeerd naar rond $50 per vat,zonder duidelijke economische aanleiding. DeVerenigde Staten hebben in de afgelopen jarenhun (schalie)olieproductie enorm weten uit tebreiden, waardoor er overaanbod is op dewereldmarkt. Van OPEC en haar kernlidSaoedi-Arabi? werd verwacht dat zij hun pro-ductie navenant zouden verlagen om mondialeolieprijzen te stabiliseren. Het lijkt er echter opdat Saoedi-Arabi? daar geen zin in heeft. Overhet waarom doen verschillende theorie?n deronde. De een ziet het als strategie om Ruslandverder economisch onder druk te zetten,omdat de Russische economie erg afhankelijkis van een hoge fossiele brandstofprijs. Deander ziet het als strategie om producentenvan onconventionele brandstoffen zoals teer-zandolie en schaliegas uit de markt te druk-ken. De meest vergaande theorie is datSaoedi-Arabi? dit doet omdat ze het einde vanhet fossiele-energietijdperk ziet naderen ennog zoveel mogelijk fossiele brandstoffen wilproduceren voordat deze industrie wordt geof-ferd op het altaar van de strijd tegen klimaat-verandering. Een recent artikel in The Econo-mist met de toepasselijke titel `Sheiks versusShale'analyseert de consequenties van dit8 Energie+ nr 1 maart 2015$150$140$130$120$110$100$90$80$70$60$50$40$30$20$10Jan-1970 Nov-1977 Sep-1985 Jul-1993 May-2001 Mar-2009 Jan-2017Oil - WTI Crude (Level) (L)Oil - WTI Crude (Annual % Change) (R)Bron:Macrotrends.org.Figuur 1. Olieprijs over afgelopen vier decennia.gevecht tussen oliemachten. Vanuit transitie-perspectief is het meest interessante resultaatvan de huidige lage olieprijzen dat de meestkostbare projecten in de problemen raken.Investeringsbank Goldman Sachs publiceerdenet voor kerst een verbluffende analyse waarinze laat zien dat bijna $1 biljoen aan investerin-gen in toekomstige olieprojecten risico lopendoor de lage olieprijzen. Dat is goed nieuwsvoor de transitie, zou je denken.Fundamentele transitieHelaas is er ook een schaduwzijde. Lage olie-prijzen stimuleren ook de vraag naar olie, alter-natieven worden relatief gezien duurder en deurgentie voor de zoektocht naar alternatievenwordt minder. Dit zijn allemaal zaken die voor-standers van een snelle transitie somber stem-men. Als zowel een hoge als een lage olieprijsniet behulpzaam is voor de transitie, wat danwel? Als eerste zouden de recente fluctuatiesin de olieprijs kunnen duiden op destabilisatievan het fossiele energieregime. Dergelijkedestabilisatie is een voorwaarde voor een fun-damentele transitie. Door fluctuerende prijzen,spanningen over toegang tot fossiele brand-stoffen, geopolitieke strubbelingen, de kool-stofbubbel, de weerstand tegen schaliegas enonderhandelingen om klimaatveranderingeneen halt toe te roepen, loopt de druk op hetfossiele energieregime op. Tel daarbij op desnelle ontwikkeling van hernieuwbare energie-bronnen en het lijkt erop dat alle ingredi?ntenvoor een langdurige instabiliteit in fossieleenergiemarkten aanwezig zijn. Ook de recenteoproep van IEA-directeur Maria van der Hoe-ven om de huidige lage olieprijzen te gebrui-ken om de prijs van koolstof op te voeren pastin dit plaatje. Vaak zijn regeringsleiders terug-houdend met het invoeren van een dergelijkekoolstofbelasting, omdat het kiezers enbedrijfsleven direct in de portemonnee raakt.Nu de olieprijs zakt en kiezers goedkoop tan-ken is volgens Van der Hoeven daarom het ide-ale moment om een koolstofbelasting in tevoeren.VoorspelbaarDe belangrijkste les die we kunnen leren vande fluctuaties in de olieprijs is echter dat ze erglastig te voorspellen zijn en dat dat waarschijn-lijk ook zo zal blijven. En dit is ook het bestenieuws voor de transitie. Hernieuwbare ener-gie, hoewel vaak nog duurder dan fossielealternatieven, heeft een eigenschap die het ergaantrekkelijk maakt in een omgeving met sterkfluctuerende brandstofprijzen; de kosten zijnvooraf bekend en voorspelbaar. Als je eenwindturbine of zonnepaneel installeert, weetje wat dat gaat kosten. En hoewel de energie-productie variabel is, is de verwachte energie-productie over de levensduur van de installatievooraf vrij goed in te schatten. Hierdoor zijn dekosten van deze energiebronnen veel beter temanagen dan die van fossiele alternatieven.Hoe meer olieprijzen fluctueren, hoe meer ditvoordeel van hernieuwbare bronnen aandachtzal krijgen van consumenten en investeerders.Grote elektriciteitsverbruikers kunnen doorover te stappen op hernieuwbare energiebron-nen vrij nauwkeurig berekenen wat hun ener-gieprijzen zullen zijn tot wel twintig jaar voor-uit. Wanneer hernieuwbare energiebronnennog veel duurder zijn dan conventionele alter-natieven heeft dit geen voordeel. Maar nu hetverschil snel kleiner wordt, begint dit voordeelzich te manifesteren. Met behulp van slimmefinancieringsmechanismen, zoals ESCO's, zou-den investeerders en energiegebruikers hierde vruchten van kunnen gaan plukken. Dezeeigenschap van hernieuwbare energiebronnenzou zelfs door investeerders gebruikt kunnenworden om zich in te dekken tegen fluctuatiesin fossiele energieprijzen. De beste olieprijsvoor de energietransitie is daarom een hevigfluctuerende olieprijs.FotoJustinIancunr 1 maart 2015 Energie+ 9