Hoe zitten we er eigenlijk zélf bij, als Renda-netwerk, in die hele verschrikkelijk complexe, maar o zo noodzakelijke, verduurzamingsopgave? Houden we de moed er nog een beetje in, zien we door de bomen het bos nog en zijn we al zo ver dat we kunnen leren van onze eigen beginnersfouten? Een rondje langs de velden van het Renda-netwerk. Van 'sorry voor de 20 graden' tot een hemeltergend trage overheid en het gelijk van geitenwollen sokken.

Practice what you preach, een motto dat past bij het Renda-netwerk, zo blijkt uit de antwoorden op de rondgestuurde vragen. Want géén van de deelnemers heeft thuis de thermostaat hoger staan dan 20 graden. Sterker nog: de aanbevolen 19 graden lijkt de norm, met een enkele uitschieter naar 14 graden – brrr – en een bijna verontschuldigende uitleg voor de 20 graden: ‘Ik realiseer me terdege dat ik me in een luxepositie bevind, met een label A woning en 26 zonnepanelen.’

19 graden is ook, sinds pakweg een jaar, de gemiddelde temperatuur thuis bij Sean Vos van SlimRenoveren. Al voelt hij zich, terwijl hij dat opschrijft, wél verplicht om even te controleren of niet één van zijn huisgenoten stiekem de knop naar 19,5 heeft gedraaid. “En ik moet eerlijk zeggen: figuurlijk staat de thermostaat thuis niet volledig op standje ‘energietransitie’. In mijn werk ben ik er natuurlijk volop mee bezig. Maar met een nieuwbouwwoning uit 2017 hebben we na het leggen van zonnepanelen even pas op de plaats gemaakt. De tijd tot aan het vervangingsmoment van onze cv-ketel gebruik ik om plannen te maken voor gasloos verwarmen en het beperken van onze ventilatieverliezen, om zo over enkele jaren de stap naar gasloos te maken.”

De keurige toepassing van de aangeraden norm van 19 graden, is toch ook een beetje het gevolg van beroepsdeformatie, zo blijkt. ZZP’er Peter Hoogeweg ontkomt er ook niet aan. “Dagelijks heb ik te maken met onderwerpen zoals klimaatadaptatie, energieneutrale woningen en het reduceren van fossiele brandstoffen. Het is onmogelijk om je dan niet bewust te zijn van je eigen gedrag.”

Maar dat werk, daar zijn we collectief gelukkig wél behoorlijk trots op. Meerdere projecten met als resultaat NOM-woningen worden genoemd, maar ook projecten waarin samenwerkingspartners erin slagen circulair te renoveren of circulaire oplossingen te verzinnen tijdens renovaties. Daarnaast het dakenproject waarin álle bewoners de kans krijgen om mee te profiteren van opbrengst van zonnepanelen of die nou op hun eigen dak liggen of niet. Sowieso het optimaal benutten van daken door onder andere groentoepassingen. Trots is men ook op samenwerken en het eigen vermogen tot innoveren.

Matthijs Hulsbosch van ‘Thuis is, behalve trots op zijn werk, ook erg trots op wat hij in zijn eigen huis allemaal voor elkaar heeft gekregen. “Ik heb mijn eigen woning verduurzaamd en ben van label F naar label A gegaan. Ook hier heb ik duurzame materialen toegepast, waaronder Isovlas isolatie, hybride warmtepomp, spouwisolatie, HR++ beglazing en zonnepanelen.”

Zijn er ondanks de gepaste trots op alle stappen die we gezet hebben in de verduurzamingsopgave ook weleens dingen geweest die ons ergerden? Nou en of! ‘Héb je even?’ antwoordt méér dan één persoon op de vraag ‘wat heeft jou in de afgelopen vijf jaar gefrustreerd?’. Primaire bron van verzuchtingen: de overheid. Daar praat men te veel en doet men te weinig. Een trage systeemwereld en een te weinig sturende landelijke én lokale overheid die reactief is in plaats van proactief. Een spaghetti-wirwar van wet- en regelgeving, waardoor de bewegingsvrijheid rondom de energietransitie dichtslibt, ook al is het dan onbedoeld. En dat ‘we’ ons daarbij nog blijven richten op de oude economie en financiële winsten voor de korte termijn blijven nastreven, in plaats van vol in te zetten op ecologisch herstel en rendement voor de lange termijn.
Kortom het wordt tijd, vindt het netwerk, om te gaan ‘ontregelen’. ‘En dat begint bij ander stemgedrag’, is het advies van drie deelnemers.

Behalve de overheid, is óók frustrerend voor het Renda-netwerk: de overconsumptie. ‘Neem nou Black Friday’ en de eindeloze pilots waarbij men elke keer opnieuw het wiel wil uitvinden, in plaats van samen te werken. Én opdrachtgevers die nog steeds op de traditionele manier aanbesteden, waarbij ze voorbijgaan aan opgedane kennis en ervaringen en de basis voor een meer gelijkwaardige samenwerking bemoeilijken.  

Maar hoe moet het dan wél? Welke keuzes kunnen bijdragen aan het versnellen van de verduurzaming? ‘Een combinatie van factoren’, vindt Bo-Ex: ‘modulariteit, circulariteit en lokale energiecoöperaties die moeten zorgen voor een snelle, milieu-ontlastende en betaalbare verduurzamingsslag’. ‘Prefab biobased elementen en standaardisering’, vindt Woonstichting Joost. Meerdere malen wordt óók een antwoord genoemd dat past bij de missie van Renda: het delen van kennis. Open kaart willen spelen, van elkaar leren. Maar ook: minder focus op de financiële haalbaarheid en wél durven investeren. Want: ‘zowel zakelijk als privé gezien zullen duurzame alternatieven goedkoper moeten worden dan niet duurzame. In de huidige maatschappij met stijgende inflatie is verduurzaming voor veel mensen financieel gezien simpelweg geen optie. En dat geldt ook voor de bouw. Duurzame keuzes maken een huis duurder, waardoor er uiteindelijk misschien niet voor gekozen wordt.’

 

Verder, de ego’s opzij, ook de hand in eigen boezem durven steken. ‘Want’, zo vindt Bart Deetman van Hazenberg, ‘geld besparen door massaal zonnepanelen te leggen en vervolgens met je bespaarde geld wél op vliegvakantie gaan, is geen verduurzaming.’

André van der Wouw van Tiwos vindt dat de overheid verduurzaming moet gaan verplichten en Peter Riemers van Van Wijnen denkt dat zijn antwoord niemand zal verbazen: de oplossing tot versnelling zit in ketensamenwerking, zonder twijfel. ‘Samen strategisch kijken naar het vastgoed. De juiste scenario’s en budgetten uitwerken en zorgen voor continuïteit in de realisatie. Tijdig vergunningen en maatregelen oppakken, zoals flora- en fauna wetgeving, Zo raken mensen en bedrijven steeds verder op elkaar ingespeeld. Het is niet alleen sneller, beter en voorspelbaarder, het is ook kosten-reducerend, het vergroot het werkplezier en werkt innovatie in de hand.’

Enne, wat zou het Renda-netwerk, met alle kennis van nu, willen zeggen tegen hun eigen tien jaar jongere zelf? Mariska Bode van Mastermate zou haar tien jaar jongere zelf er op willen attenderen überhaupt na te gaan denken over verduurzamen. ‘Ik had destijds echt wel meer aandacht aan eten, kleding en afval opruimen kunnen besteden. Maar toch was de tijd er ook niet helemaal naar, ik was er nog niet mee bezig. Wel denk ik dat het voor nu heel belangrijk is om onze kinderen hier van jongs af aan al mee op te voeden. Mijn jongste dochter van vier jaar bijvoorbeeld, vertelde me laatst dat als ze zou werken en kon sparen, ze geld zou geven aan mensen die niet zoveel geld hebben, of speelgoed zou kopen voor kinderen die geen speelgoed hebben. Ik was supertrots op mijn kleine monster en wat ik daarmee maar wil zeggen: ik denk dat we de allerjongsten mee kunnen geven wat belangrijk is. En als we allemaal een beetje doen, doen we uiteindelijk samen een heleboel.’

René Olde Monnikhof van Elk zou zichzelf adviseren afzonderlijke problemen steeds zo klein mogelijk te maken. ‘Onderzoek verschillende oplossingen en doe wat mogelijk is, altijd met de gevolgen voor de lange termijn voor ogen.’

Het netwerk roept hun jongere zelf ook veelvuldig op tot snellere actie, wellicht zelfs revolutie, maar in elk geval burgerlijke ongehoorzaamheid en op de barricades gaan.  ‘Laat niet los’, vindt Linda Tuijt van Woningstichting Joost, ‘bijt je erin vast, ga ervoor, beïnvloed wat je kunt beïnvloeden.’ Wees stelliger en scherper, neem meer de ruimte om buiten de lijntjes te kleuren. Toon lef, vindt Monique de Vos van Faay, onderneem actie en wees een koploper. En natuurlijk: gooi niks weg, maar repareer dat wat kapot is. Let op wat je koopt, vindt Joost Stemkens van Fier Dakcontrol, vraag jezelf af of je het wel echt nodig hebt en waarom dan. En, vindt hij, wees minder individueel. ’Het blijft te veel uitgaan van de eigen ik en continue moet je mensen overtuigen dat we moeten veranderen.’ En Björn Fredriks van SKK? Die geeft de influencers avant la lettre van tien jaar geleden alsnog gelijk. ‘De geitenwollen sokken van toen waren zo gek nog niet.’