Hoe richt je je processen in om te komen tot een duurzame woningvoorraad? Welke materialen en bouwsystemen gebruik je? Hoe sluit je meer en meer cirkels? Naar de antwoorden op deze en andere vragen zochten we tijdens de tweede Dag van de Circulariteit. Deze keer in de Metaal Kathedraal in Utrecht, waar levensgroot 'Doe iets!' op de gevel staat.
Die oproep tot actie komt van eigenaar Maureen Baas. “Het is nú tijd om te veranderen. We moeten afval transformeren, en uitvindingen ontwikkelen. Neem bijvoorbeeld een toilet dat plas kan recyclen. Met de energie uit jouw kleine boodschap kun je je telefoon zes uur lang opladen. Waarom doen we dat niet? En we hebben andere, creatievere financieringsstromen nodig. Zo heb ik zelf bijvoorbeeld mijn huis omgeruild voor dit gebouw. Maar bovenal moeten we de transitie aangaan, en dan bedoel ik écht aangaan.” In de Metaal Kathedraal gebeurt dit onder andere met een eetbaar landgoed, circulaire buitenkeuken en een afval recyclestation.
Ook de bouwers zélf moeten veranderen, zo trapt Jack Koch, directeur van Ballast Nedam Zuid vervolgens af. Hij wil dat de sector de transitie aangaat: van bouwer naar energieleverancier, mobiliteitsdeskundige, wereldverbeteraar, gezondheidsdeskundige en bovenal: maker van geluk.
Koch illustreert zijn visie met het project The Green House, een circulair – volledig demontabel - horecapaviljoen met een circulaire business case. In plaats van een traditioneel huurcontract, is er hier sprake van een samenwerkingscontract waarin bijvoorbeeld ook is vastgelegd dat de omgeving gezamenlijk gemanaged wordt. “Als je echt circulair wilt werken dan moet dat met elkaar, door de hele keten. Die samenwerking begint al in de bouw, sterker nog, al in de ontwerpfase. Dat kan alleen als je integraal kijkt naar alles wat er bij zo’n pand komt kijken.”
De komende jaren komen er meer woningen, terwijl we tegelijkertijd naar een vermindering van de CO2-uitstoot moeten. Dat schreeuwt volgens Koch om een andere manier van bouwen. “De bouw is een efficiënte productiewereld vol met tradities en principes, maar ook vol met technische innovatie. Het is belangrijk om de productie op een industriële manier te realiseren, om schaalbaar en betaalbaar te zijn. In de manier waarop projecten in samenwerking tot stand komen is al veel veranderd. En toch merk ik dat er in veel samenwerkingen niet optimaal gebruik wordt gemaakt van ieders competenties; er is geen gelijkwaardigheid. De invloed van de drang om traditioneel ‘een productiebedrijf in te kopen voor een prijs en een planning’, dicteert het proces.”
Koch ziet heil in de jongere generatie en pleit ervoor om jonge mensen aan te nemen. “Zij leren nu tijdens hun studie over de maatschappelijke impact in de gebouwde omgeving. Deze kennis moeten we combineren met technische kennis over constructies, etc.” Koch vraagt wie er in het publiek jonger is dan dertig. Er gaan slechts een paar vingers de lucht in. Koch laat twee van hen naar voren komen en legt hen een paar stellingen voor:
Als vastgoedsector zijn we heel goed in het gebruikmaken van de regeltjes. Volgens Tristan Chater, Projectmanager bij Dura Vermeer, weten we binnen de sector de regels meestal zo uit te leggen dat het het meeste geld oplevert. Bij de tweede stelling: wij allen zijn tot veel meer in staat, dan waar we veelal voor worden gevraagd, geeft Anne van Steijn aan dat we veel meer met elkaar aan tafel moeten om samen doelen te stellen. Ook vanuit het publiek wordt gereageerd op deze stelling: “Denk eens terug aan die doos met vormpjes die je als kind had”, zegt Hanneke van der Heijden van Woonstad Rotterdam. “Je wordt als rondje steeds maar weer in het rondje gestopt, maar probeer nou ook een keer als vierkantje te denken.”
Kijkend naar het bouwbesluit, zie je ook weinig ambitie, vindt Koch. “Alles wat we nu maken is in 2050 niet meer duurzaam.” Meer onzekerheid, én meer durven spelen: dat zouden de nieuwe pijlers moeten zijn, aldus Koch. En hij wil best een beetje irritante spelregels opleggen om mensen uit te dagen tot anders kijken en creativiteit. “Niet langer bouwen dan 100 dagen. Niet meer dan 50% nieuw materiaal toepassen. Het gebouw mag niet meer dan xx kW strook verbruiken. Lever 1 extra ding op, iets dat niet is meegenomen in de opdracht. Kortom: daag jezelf en anderen uit om ergernissen te vertalen naar nieuwe spelvormen.” Koch sluit af door alle deelnemers veel onzekerheid en speelplezier toe te wensen.
Na deze inspirerende woorden is het tijd voor een heuse Jump. Jetske Thielen vraagt de deelnemers iemand op te zoeken die ze nog niet kennen en tweetallen te maken. In 7 stappen gaan de deelnemers op weg naar een 100% circulaire gebouwde omgeving. Eerst delen ze een persoonlijk succes op het gebied van circulariteit. Vervolgens vertellen ze waar ze naartoe zouden willen en wat de volgende stap is om daar te komen. Tenslotte delen ze ook iets waar ze dankbaar voor zijn. Zo is een van de deelnemers blij om de moeilijke weg te kiezen, omdat daar de minste mensen lopen (en je dus de minste obstakels hebt). Aan het eind van de Jump zijn de deelnemers gemotiveerd om een volgende stap te zetten. “Gewoon durven doen”, concludeert Thielen.
Vervolgens is het woord aan Diederik Samsom. Hij vertelt dankbaar te zijn dat hij een rol mag spelen in de interessante transitie waar we ons op dit moment in bevinden. “We zijn veel te laat begonnen, maar we gaan er wel komen!”
Elke woning moet de komende 30 jaar minimaal 1x verbouwd (verduurzaamd) worden. Tegelijkertijd willen we de energierekening van huurders verlagen. De belangrijkste vraag: hoe gaan we dat betalen? Volgens Samsom kan er met behulp van kostenreductie zo’n 20% bespaard worden. Daarnaast is het noodzakelijk het gesprek aan te gaan met banken en ervoor te zorgen dat zij een financieringsbehoud afgeven van minimaal 20 jaar en max 2% rente. Door met behulp van innovaties te besparen op gas en elektra wordt het gat tussen de financiering én de energierekening nog kleiner. Er blijft echter een onrendabele top die door subsidiëring of normering opgevuld moet worden.
Volgens Samsom zijn er drie routes nodig om te komen tot een volledig verduurzaamde woningvoorraad: renovatie, mutatie en periodiek onderhoud. Vervolgens heeft hij nog een advies: “Gooi de routekaart om de hele woningvoorraad tot 2050 te verduurzamen maar in de prullenbak. Pak de gemene deler en isoleer woningen zodanig dat ze net iets beter worden dan label B. En isoleer zoveel mogelijk bij periodiek onderhoud. Kijk hierbij naar innovaties, zoals bijvoorbeeld verf die dezelfde isolatiewaarde heeft als 7 cm piepschuim en installeer daarna bijvoorbeeld een hybride warmtepomp.”
Het is echter wel belangrijk dat de gemeenten meewerken, maar daar kan de warmtevisie 2021 bij helpen. En wat spreekt bewoners aan aan verduurzaming? Volgens Samsom een woning die niet meer tocht. Het is wel noodzakelijk om de aanpak van woningen voor bewoners in een ander daglicht te zetten dan ‘de huur gaat omhoog, maar uw energierekening gaat omlaag’. En ook de gratis pannenset doet niet altijd wonderen. “Een Quooker aanbieden is al stukken aantrekkelijker.”
Maar hoe zit het nu met circulariteit? “Om eerlijk te zijn is dat de laatste vraag die bij elke vergadering ter sprake komt. Dat moeten we de volgende keer dan maar op de agenda zetten”, aldus Samsom. Hij geeft toe dat er veel te weinig aandacht aan is besteed, maar dat het nu wel prioriteit heeft. Het is in elk geval van groot belang om nu regels op te stellen voor na 2050. En ook daarbij speelt de Klimaattafel een (belangrijke) rol!
Akzo Nobel
In de sessie van Akzo Nobel kwamen twee circulaire oplossingen voor het houten kozijn naar voren. De missie van Akzo Nobel is namelijk om het houten kozijn weer terug te brengen waar het hoort: in elke woning. Wanneer het kozijn niet achter de glaslijn beschadigd is, hoeven alleen de meest kwetsbare delen vervangen te worden. Het rotte hout wordt weggesneden en vervangen door polyfilla durodeen kunststof, waarbij de restmaterialen op dit moment voor 40% hergebruikt worden. Het doel is om dit de komende tijd op te hogen naar 80%. Ook de onderhoudskosten gaan omlaag. Een serieuze wapening tegen de kunststofindustrie”, aldus Fred van den Heuvel.
Moet het hele kozijn toch vervangen worden? Dan is het Vihrea-kozijn een mooie oplossing. Dit is het eerste Cradle-to-Cradle kozijn, gemaakt van Finti, PEFC-gecertificeerd Scandinavisch naaldhout. “Het innovatieve element in dit kozijn is een chip waarin alle bestek- en onderhoudsgegevens worden opgeslagen. Via een app kan de chip worden uitgelezen en de data worden bijgewerkt. Zo kunnen bewoners bijvoorbeeld makkelijk schade melden en komt de melding direct bij de corporatie binnen”, vertelt Roy Hofsté van Finex Timber Solutions B.V.
Alba Concepts
Volgens Jim Teunizen is het belangrijk om goed en helder te definiëren wat je onder circulariteit verstaat, alvorens je aan een project begint. Vanuit Alba Concepts maakte hij daarom de Building Circularity Index, een methode om de circulariteit van een vastgoedobject vast te stellen. De index wordt bepaald door 2 componenten: het materiaalgebruik, én de losmaakbaarheid van materialen. “De bouwtechniek is heel belangrijk, hoe maken we dingen aan elkaar vast. Zo gaan we van producten naar elementen, iets dat we nu willen optimaliseren binnen het Madaster, de database voor hergebruikte materialen”, aldus Teunizen. Losmaakbare producten zijn duurder, maar het onderhoud ervan kost minder arbeid. Huidige pilots laten een onderhoudslastenreductie van 20 - 30% zien. Het Madaster wordt momenteel nog verder doorontwikkeld. “Het zou mooi zijn als we deze database kunnen koppelen met andere materialenbanken die er zijn. En het zou mooi zijn als partijen kunnen zoeken op bepaalde karakteristieken van een project en optierecht kunnen nemen op producten die pas over een jaar vrijkomen.”
ERA Contour
Hoe integreren we circulariteit in renovatie? Aan de Kuilsenhofweg in Amsterdam werken Eigen Haard, ERA Contour en TU Delft aan de circulaire renovatie van 60 woningen. Tijdens de deelsessie kregen deelnemers een korte vooruitblik en werden ze ook zelf aan het werk gezet, met het beoordelen van vijf ontwerpvarianten voor een circulaire aanbouw:
Superlocal
Jordi van Schoffelen van Bouwbedrijven Jongen en Rene Plaggenburg van Dusseldorp infra, sloop en milieu werken samen aan de circulaire gebiedsontwikkeling SUPERLOCAL. Vanuit bevlogenheid en passie voor het thema gaven ze de deelnemers inzicht in het project, de lessen, aanleiding en hun houding ten opzichte van de nieuwe manier van werken. De deel-producten en materialen van de hoogbouwflats worden hergebruikt voor de bouw van circa 130 nieuwe woningen en de inrichting van het openbare gebied. Inmiddels is de bouw van drie circulaire proefwoningen, waarvan 90% hergebruikt materiaal is, in volle gang. “Hoe verder we in het proces kwamen, hoe meer het een sport werd om de materialen weer een nieuwe functie te kunnen geven. Innoveren is klussen en proberen. Creativiteit is bij wijze van spreken een voorwaarde voor een dergelijk project. Mijn advies is dan ook: ga gewoon aan de slag, in plaats van erover te blijven discussiëren.”
SW Vastgoedverbetering
Niet alleen je successen delen, maar vooral ook je leerpunten. Dat stond centraal in de sessie van SW Vastgoedverbetering en Woonstad. Zij gingen gezamenlijk een experiment aan rondom de circulaire renovatie van complex ‘De Lollipop’ in Rotterdam. “We merkten al snel dat ons hele systeem niet was ingericht op circulair renoveren. In de loop van het proces kwamen we allerlei hobbels tegen. Denk aan issues rondom veiligheid, wet- en regelgeving door de gemeente, bewoners die het idee van oude bureaubladen tegen de gevel maar vreemd vonden, de materiaalverbetering die je doet en die het effect van hergebruik deels te niet doen. Allemaal waardevolle lessen”, aldus Jan Baarends van SW Vastgoedverbetering. “En heel belangrijk”, voegt Hanneke van der Heijden van Woonstad Rotterdam toe, “circulariteit moet geen doel op zich zijn, maar een middel.”
Wonen Limburg
Als we duurzaam willen bouwen, hoe ziet dan het bouwsysteem van de toekomst eruit? WonenLimburg daagde zichzelf uit door juist te kijken naar de keuze van bouwmaterialen. Geïnspireerd door kantoorpand Geelen Counterflow met een BREEAM-score van 99,94, de hoogte ooit, vroegen zij zich af of dit bouwsysteem ook bij woningen toegepast zou kunnen worden. Het resulteerde in pilot in Weert, waar na de zomer volledig (vuren)houten woningen uit het zwarte woud worden geplaatst. Sommige deelnemers waren erg onder de indruk van de technische aspecten van deze woningen; CO²-neutraal, lijmvrij en volledig recyclebaar. Tijdens het cirkelgesprek kwamen juist ook de gebruiks-aspecten naar voren, want wat betekent dat voor het gebruik van de woning, moet je dan ook de afwerking en inrichting anders gaan doen? De praktijk zal het uitwijzen!
Reacties