de revival van zelfbeheer26 nr 1 2014 de revival van zelfbeheer woningcorporaties moeten bezuinigen. Ze gooien delen van hun bezit in de verkoop, verhogen de huren en werken met betaalde serviceabonnementen voor hun huurders. daar staat tegenover dat bepaalde bewoners(groepen) graag zelf het onderhoud organise- ren, inspraak willen in wie de nieuwe buurman wordt of zelfs interesse hebben in het overkopen van woningen van de corporatie. is een revival van zelfbeheerorganisaties anno 2014 denkbaar? tekst janneke klunder eR is nieMand die niets doet Motto van woonvereniging Willemina is `er moet veel samen k?nnen, maar niets samen m?eten'. Met deze instelling kocht de vereniging in de jaren tachtig, samen met Stichting Amsterdamse Gezondheidscentra, het poortgebouw van het voormalige Wilhelmina Gast- huis-terrein in Amsterdam West. Het pand is verbouwd en samen met het gezondheids- centrum in de plint van de westvleugel, vormt Willemina vandaag de dag een Vereniging van Eigenaren. De eerste groep bewoners van bewonersvereniging Willemina bestond bij oprichting in de jaren tachtig voor de helft uit vrienden van de initiatiefnemers, en voor de helft uit buurtbewoners. Dit was in die tijd gebruikelijk bij stadsvernieuwingsprojecten in de sociale huur. Minder gebruikelijk was de koop van het gasthuis van de gemeente; het betrof een van de eerste koopprojecten in de stadsvernieuwing. Inmiddels bestaat de vereniging meer dan 25 jaar en woont ruim de helft van de oorspron- kelijke bewoners nog altijd in het verbouwde gasthuis. Er is een gemeenschappelijke ruimte met keuken en toilet, een fietsenstalling en twee tuinen aan weerszijden van een openbaar pleintje. De vereniging leidde en begeleidde de renovatie van het pand en voert sindsdien ook het beheer. Bouwwerkzaamheden worden uitbesteed. Het technisch beheer vindt Willemina een hele klus, omdat het een oud gebouw is dat bovendien een aantal jaren geleden is benoemd tot rijksmonument. Los van de bestuurlijke onderhouds- mensen, is er per trappenhuis een bewoner die zorgdraagt voor dat trappenhuis, bijvoor- beeld voor het vervangen van kapotte lampen. De bewoners hebben verder een schoon- maakcommissie ingesteld die tweemaal per jaar een schoonmaakdag organiseert. Ook is er een socialecohesiecommissie die regelmatig gezamenlijke activiteiten organiseert als filmavonden, concerten, exposities, kinderactiviteiten en feestelijke maaltijden. De gemeenschappelijke ruimten worden daarnaast gebruikt voor workshops, yogalessen, vergaderingen en feestjes waar bewoners bij zijn betrokken. De tuinen worden onderhou- den door de bewoners die daaraan wonen. Hun priv?tuinen lopen over in de gemeen- schappelijke tuin. Het bestuur en de socialecohesiecommissie vormen de spil van de vereniging. Een paar jaar geleden hebben drie bewoners een `klimaattop' georganiseerd om samen na te denken over energiebesparing. Dat heeft tot verschillende collectieve en individuele maatregelen geleid, waarvan het hoogtepunt de plaatsing was van zo veel mogelijk zonne- panelen op het dak. Alle leden hebben daarmee ingestemd en meebetaald via een eenma- lige extra bijdrage. Deze kwam bovenop de toch al hoge servicekosten vanwege de hoge onderhoudslasten. Het poortgebouw telt 32 woningen. Alle huishoudens zijn lid van de vereniging en elk huishouden heeft twee stemmen in de ledenvergadering die tweemaal per jaar plaatsvindt. Indien er lastige of gevoelige onderwerpen op de agenda staan, worden deze extra goed voorbereid. Bijvoorbeeld door er een commissie voor aan te stellen die al vooraf met bewoners over het onderwerp praat. Zelden hoeft te worden gestemd over voorstellen aan de ledenvergadering. Actief zijn binnen de woonvereniging is geen verplichting. Er zijn dan ook meer en minder actieve leden, maar er is bijna de revival van zelfbeheer nr 1 2014 27 Het poortgebouw van bewonersvereniging Willemina, met daarin 32 woningen niemand die helemaal niets doet. Zo goed als alle bewoners voelen zich moreel verplicht naar vermogen bij te dragen aan de dingen die moeten gebeuren. Op het voormalige WG-terrein is nog een vereniging actief, de woon- en werkvereniging WG. Als je onder het poortgebouw doorloopt, zie je direct links en rechts Paviljoen 1 en 2 liggen van de vereniging, twee voormalige ziekenhuispaviljoens van het gasthuis. De circa 111 leden van de vereniging zijn tevens de huurders van de woon- of werkruimten. De vereniging huurt de paviljoens van woningcorporatie Stadgenoot en verhuurt de ruimten aan de individuele huurders. Het gaat om ongeveer 86 HAT-eenheden en zo'n 30 bedrijfsruimten, vari?- rend van kleine atelierruimten tot een theaterzaal van ruim 200 m2 . De vereniging is opgericht in 1993. Haar voorloper is stichting Beheer WG-terrein, die de twee gebouwen van 1984 tot 1993 in bruikleen heeft gehad van de gemeente. In 1993- 1994 zijn de paviljoens verbouwd en is samenwerking gezocht met WBV Het Oosten (nu Stadgenoot). Op die manier kon enerzijds een ingrijpende verbouwing worden uitgevoerd waar- bij de huren betaalbaar bleven, en anderzijds kon zo het tech- nisch onderhoud blijven gewaarborgd. bewonersverenigingwillemina de revival van zelfbeheer28 nr 1 2014 bewoneRs wijZen woningen toe Aan de Haagse Brouwersgracht ligt het negentiende-eeuwse Pandercomplex van voormalige meubelfabriek Pander & Zn, later Regionaal Centrum voor de Bescherming Burgerbevolking. Na het wegtrekken van deze organisatie raakte het complex begin jaren tachtig in verval. Maar dankzij initiatief van krakers en de steun van buurtbewoners, is in datzelfde decennia het Gemeentelijk Woningbedrijf (later Vestia) overgehaald de Panderfa- briek niet te slopen, maar te herontwik- kelen tot woon-werkcomplex. Bewoners verenigden zich in 1985 in Vereniging Wonen Werken Pander, die tot op heden actief is. Voor de herontwikkeling van het complex toverde architectenbureau DAK ? in nauwe samenwerking met de (ex-) krakers en buurtbewoners ? het gebouw om tot een woon-werkcomplex. Het gebouw telt op dit moment tien woon- groepen, circa zeventig woningen (twee- saMen naaR de VRijdagMiddagboRRel In Utrecht Voordorp, pal aan de A27, ligt het eerste milieu- vriendelijke woonproject van Utrecht: Het Groene Dak. De woonwijk bestaat 20 jaar, de bewonersvereniging 25 jaar. In 1993 zijn de eerste woningen opgeleverd en de bewoners van de wijk hebben zeggenschap over beheer van tuinen, een gemeenschapsruimte en regenwatervoorziening. In Het Groene Dak staan 40 huur- en 26 koopwoningen, bewoond door circa 140 mensen: 90 volwassenen en 50 kinderen. Bewonersvereniging Het Groene Dak onderhoudt het beheer over de gemeenschappelijke tuin en gemeenschapsruimte het Tuinhuis. Ook heeft een aantal huurwoningen regenwater- voorziening in de kelders en grijswatervoorziening in een cluster van woningen in eigen beheer. Ze maken deze jaarlijks schoon en zorgen voor kleine reparaties. Voor zowel de tuin als het Tuinhuis zijn werkgroepen opge- richt. Voor het tuinonderhoud organiseert de tuinwerkgroep al 18 jaar maandelijks een Tuindag. Hiervoor worden medebe- woners persoonlijk aangesproken. De vereniging weet wat ieders sterke kanten zijn; zo zijn er een klusbedrijf en een timmerman in huis. Een hovenier, die inmiddels ook bewoner is van de wijk, wordt betaald om het werk te begeleiden. De beheergroep van het Tuinhuis zorgt voor reparatie en schoon- maak en reguleert het gebruik. Reparaties en grootonder- houdswerk worden uitbesteed, net als schoonmaakwerk. De norm is dat onderhoudswerk standaard op milieuvriendelijke wijze gebeurt. Elke bewoner betaalt een maandelijkse bijdrage voor onderhoud en beheer van zowel tuin als Tuin- huis. De huurwoningen zijn eigendom van woningcorporatie Portaal, maar zij bemoeit zich niet met het zelfbeheer. Beide partijen hebben een samenwerkingsovereenkomst gesloten waarin onder andere het beheer en de toewijzing van wonin- gen wordt geregeld. Af en toe wordt de corporatie om finan- ci?le ondersteuning gevraagd, zoals een paar jaar geleden voor grootonderhoud van de tuin. De vijver moest worden uitgebaggerd, er werd een prieel aangelegd, en er kwamen extra drainage onder de speeltuin en nieuwe banken. Omdat de huren momenteel snel stijgen en Portaal de woningen wil gaan verkopen, onderzoekt Het Groene Dak of de woningen collectief kunnen worden aangekocht via een co?peratieve vereniging. In de afgelopen 20 jaar zijn er altijd voldoende bewoners geweest voor het beheerwerk van de wijk. Er wordt regelma- tig geworven. De bewoners van Het Groene Dak doen daar- naast ook recreatieve zaken samen zoals een vrijdagmiddag- borrel, het welkom heten van nieuwe bewoners, of het oprichten van een zorggroep. Eens in de vijf jaar organiseert Het Binnendoorplein met daarop onder meer een ecologisch-biologische stadstuin harryberg de revival van zelfbeheer nr 1 2014 29 de vereniging een groot lustrumfeest. Viermaal per jaar wordt een krant uitge- geven; daar is een redacteur voor en de leden zorgen zelf voor distributie. Deze krant wordt tegen betaling ook naar de aspirant-ledenlijst gestuurd. Statuten zorgen voor structuur en orga- nisatie binnen Het Groene Dak. Er wordt altijd getracht met instemming van iedereen te werken. Dat is geen consensus, maar mensen die ergens tegen zijn, wordt gevraagd of ze een maatregel of beslissing onoverkomelijk vinden. Is dat het geval, dan wordt er verder gepraat. Zo niet, dan stemmen zij vrijwel altijd alsnog in. Het zelfbeheer wordt als prettig ervaren door de vereniging en zij ziet als voordelen vooral de betrokkenheid van bewoners en zorg voor omgeving, buurt en bewo- ners. Enige punt van zorg is of de betrokkenheid van diezelfde bewoners in de toekomst kan worden geborgd. Voor beheer van tuin en Tuinhuis zijn werkgroepen opgericht t.m. vijfkamerwoningen), twee atelierwoningen en tien atelier- en bedrijfsruimten. In het complex zijn ook tien 50+-woningen met gemeenschappelijke voorzieningen gerealiseerd. Allen liggen gecen- treerd rondom twee gecre?erde pleinen: het Binnendoor- en het Spij- kermakersplein. Sinds enkele jaren is de gemeenschap verrijkt met een eigen ecologisch-biologische stadstuin op het Binnendoorplein. Vereniging Wonen Werken Pander is sinds haar oprichting en inge- bruikneming van het Pandercomplex in 1989, middels een beheerovereenkomst verbonden aan woningcorporatie Vestia. De corporatie is eigenaar van het complex en betaalt de vereniging een vergoeding voor het zelfbeheer dat zij in handen heeft. Pander voert zelf woning- en bedrijfstoewijzing en mutatie-inspecties uit. Zij heeft een eigen huismeester in dienst. Naast woningen en bedrijfsruimten, beheert de vereniging een Panderbar en -kantoor. Maandelijks wordt spreekuur gehouden voor belangstellenden voor woningen, woon- groepen, ateliers, winkels, en bedrijfsruimten. Uitvoering van het zelf- beheer wordt gedaan door een uit de bewoners en gebruikers geko- zen (onbezoldigd) bestuur van vijf tot zes leden en vijftig vrijwilligers. Allen zijn werkzaam en woonachtig in het Pandercomplex. Alle circa 140 bewoners en gebruikers ouder dan 18 jaar zijn bovendien lid van de vereniging. Per jaar worden drie tot vier algemene ledenvergade- ringen georganiseerd plus nog eens acht bestuursvergaderingen. Tijdens deze bijeenkomsten worden beslissingen genomen. Daar- naast is er een aantal werkgroepen dat autonoom functioneert binnen een door de ledenvergadering vastgestelde (jaar)begroting. Regelma- tig vindt overleg plaats met Vestia over het zelfbeheer en het onder- houdsprogramma van de corporatie. Gezien de omvang en de vereni- gingsstructuur van het Pandercomplex, vinden alle activiteiten plaats op basis van vrijwilligheid. Door de eigen woning- en bedrijfstoewijzing in combinatie met de beslisstructuur en grootte van het complex, zijn er korte lijnen tussen vrijwilligers, bestuur, bewoners en gebruikers. Dit is anders dan beheer in handen van een corporatie. Daarnaast zijn ook wonen en werken geconcentreerd rondom het Binnendoorplein, een ontwerp dat bijdraagt aan de sociale cohesie onder bewoners. Wat ook verschillend is van de werkwijze van corporaties, is de woningtoewij- zing. Hierbij wordt ? naast de wettelijke inkomenstoets voor een soci- alehuurwoning ? geselecteerd op de bereidheid tot het doen van vrij- willigerswerk en beheerwerkzaamheden. De doelstellingen van het zelfbeheer van het Pandercomplex zijn verankerd in een statuut. Bij toewijzing committeren bewoners en gebruikers zich aan beheeracti- viteiten. Voordeel van zelfbeheer is volgens de bewoners de directe betrok- kenheid van medebewoners en gebruikers. Het is mogelijk om ieder direct aan te spreken op de (gemeenschappelijke) verantwoordelijk- heid. Daarnaast is er snel resultaat zichtbaar bij maatregelen of beslis- singen, vanwege het aanwezige draagvlak onder de bewonersgroep. Met uitzondering van overlijdensgevallen en de woongroepen waar studenten wonen, zijn er nagenoeg geen mutaties. Dit laatste kan ook een nadeel zijn, omdat er zo weinig aanwas is van nieuwe bewoners. hetgroenedak de revival van zelfbeheer30 nr 1 2014 in HaRMonie Met de natuuR De plannen voor de bouw van de ecologische en duurzame wijk EVA-Lanxmeer in Culemborg ontstonden begin jaren negentig. Een groep potenti?le bewoners werd al enkele jaren v??r oplevering van de eerste woningen uitgenodigd om aan het ontwikkelingsproces deel te nemen. Dit was aanleiding om in 1998 Bewonersvereniging EVA-Lanxmeer (BEL) op te richten. Twee jaar eerder, in 1996, was een samenwerking gestart tussen gemeente Culemborg en de Amsterdamse Stichting E.V.A. om een landelijk voorbeeld- project voor duurzame stedelijke ontwikkeling te realiseren. Gezamenlijke doelstellingen waren op natuurlijke wijze draagvlak cre?ren voor het duurzame milieubeleid van de overheid, integratie van mens- en milieuvriendelijke archi- tectuur in harmonie met het bestaande landschap, duur- zame water- en energiehuishouding, en betrokkenheid van bewoners bij de inrichting en het beheer van hun omgeving. Naast de bouw van enkele honderden woningen en appar- tementen (30 % sociale sector) werden kantoren en bedrij- ven gepland, een ecologische stadsboerderij en een ecolo- gisch centrum. Al in 1994 had een groep van circa tachtig belangstellenden zich bij de stichting aangemeld. Het minis- terie van VROM stelde in 1997 een budget ter beschikking om de start van het participatieproces vorm te geven. BEL werd na oprichting lid van de Projectgroep EVA-Lanxmeer. Twee jaar later werden de eerste woningen opgeleverd. Diverse leden van BEL ontwikkelden eigen bouwinitiatieven. De gemeente stimuleerde om voorstellen bij de projectgroep in te dienen en zorgde voor begeleiding van het ontwerppro- ces. Een voorbeeld, gerealiseerd op initiatief van een archi- tect, zijn de Kaswoningen. In drie straatjes in de wijk staan achttien woningen die grotendeels in kassen zijn gebouwd, met inpandige terrassen en balkons. Er zijn gemeenschappe- lijke tuinen tussen de woningen en de kassen zijn computer- gestuurd om het binnenklimaat te regelen. Grote drager van het sociale leven in de wijk zijn de gemeenschappelijke tuinen. Er is een geleidelijke overgang van priv?tuinen naar (semi-)openbaar gebied, bedoeld om sociale cohesie te bevorderen. Deze tuinen zijn door de bewoners ontworpen en worden door henzelf beheerd. Na overleg met de gemeente is in 2004 de stichting Terra Bella opgericht en is het beheer van openbaar groen overgedra- gen aan de bewoners. Ook de boomgaard in de bescher- mingszone van het waterwingebied van Vitens wordt door hen beheerd. In ruil voor dit onderhoud mogen zij jaarlijks de appels oogsten. Een ander initiatief van een aantal wijkbewoners is de oprichting van energiebedrijf Thermo Bello in 2008. Het neemt de exploitatie van de wijkverwarming in Lanxmeer over van waterbedrijf Vitens. Het lagetemperatuur warmte- net is een essentieel onderdeel van het energieconcept voor de wijk. Vitens beschouwde dit na een aantal jaar niet meer als zijn kerntaak en wilde het graag overdragen. Het bedrijf was bereid flink op de investeringen af te schrijven om het aan Thermo Bello te verkopen. Voor de klantenad- ministratie van particulieren is een samenwerking aange- gaan met Greenchoice. Om deze levend te houden, streeft BEL een regelmatige update van de Bewonersovereenkomst na, plus woningtoe- wijzing alleen aan BEL-leden, grote aandacht voor onder- linge communicatie (onder andere BEL Nieuwsbrief), het in stand houden van de diverse werkgroepen, en het organi- seren van bewonersavonden. Dit vraagt een zekere afstem- ming en verdeling van taken en verantwoordelijkheden. Daarom wordt er tweemaal per jaar een algemene leden- vergadering gehouden, is er een sterk algemeen bestuur van minimaal vijf personen, is er secretari?le ondersteuning, en functioneren de werkgroepen zo veel mogelijk zelfstan- dig. Tot slot wordt de samenwerking met zelfstandige rechtspersonen zoals stichtingen Terra Bella en Thermo Bello vastgelegd in overeenkomsten. Gedeelte van ecologische en duurzame wijk EVA-Lanxmeer in Culemborg bewonersverenigingeva-lanxmeer