1 Twente in Transitie: kantelaars geven ongezouten kritiek op bouwketen Tegen de stroom in zwemmen 19-9-2013 Terwijl op Prinsjesdag in Den Haag de troonrede werd uitgesproken, vroeg Jan Rotmans zijn toehoorders op het congres Twente in Transitie politiek Den Haag "volkomen te negeren". Volgens de hoogleraar transitiekunde aan de Erasmus Universiteit Rotterdam, is de bezweringsretoriek van het kabinet ? `het gaat slecht; we werken eraan; nog een paar jaar dan wordt het weer zoals het was' ? totaal achterhaald. "We willen niet meer terug naar hoe het geweest is, we willen het anders", klonk Rotmans' statement. Maar, zo riep hij zijn publiek op, zonder te klagen, zonder te zeuren en zonder `ja maar'. "We gaan het gewoon ongewoon anders doen." Tekst Eva-Marije Smit, foto's Eric Brinkhorst fotografie De oproep viel in goede aarde bij de 250 genodigden uit allerlei geledingen. Voor de representanten uit onderwijs, sport, zorg, bouw, gemeenten en regionale ondernemers, leek Rotmans' boodschap prima aan te sluiten bij de Twentse inborst en cultuur van `doen'. In het kielzog van de Rotterdamse hoogleraar waren vijf koplopers in transitie meegekomen, die allen een masterclass voor hun rekening namen. Want koplopers zijn nodig in het transitieproces om goede voorbeelden te genereren. Deze positieve geluiden ? allen met een sluitende business case (!) ? inspireren weer anderen zodat de samenleving uiteindelijk kantelt. De koplopers, ook wel kantelaars genoemd, werken allen vanuit passie en bezieling en zijn de angst voor het onbekende voorbij. 2 Enorme dosis lef Als wijkverpleegkundige had Margo Berends van Buurtzorg haar baan aan de wilgen gehangen. Ze weigerde nog langer in een onmenselijke en totaal verziekte zorg te werken. Totdat kantelaar Jos de Blok haar vroeg mee te bouwen aan een totaal andere organisatie, dwars tegen alle wet- en regelgeving in. "Je moet een enorme dosis lef hebben. Het is eng om tegen de stroom in te zwemmen. Vermoeiend ook. Maar het is voor mij onomkeerbaar. De zorg is ziek", zo stelde Berends. "We hebben ons de menselijkheid laten afnemen door marktwerking en hun managers. In onze Buurtzorg hebben wij dat nu weer teruggepakt". De aanpak van Buurtzorg schittert in haar eenvoud: Jos de Blok sneed alle lagen van management weg en maakte zelfsturende teams van wijkverpleeg- kundigen. Vakmensen die vanuit hun eigen kracht en vakbekwaamheid de juiste beslissingen nemen. Het resultaat is een financieel gezonde organisatie met 6800 medewerkers, waarvan er 6775 aan het bed staan. Slechts 25 man vormen de backoffice en komen elke dag naar een klein, knus kantoor in de binnenstad van Almelo. Vooruit naar vroeger Net als 30 jaar geleden zitten verpleegkundigen weer met de huisarts in een wekelijks overleg voor de overdracht. Een perfecte illustratie van "vooruit naar vroeger", volgens Rotmans. Met deze woorden bedoelt hij in zijn transitieleer dat we terug moeten naar de kern van een activiteit: hoe deden onze voorouders dat, hoe zou ik het willen, en hoe kan ik dat organiseren? "We zijn zo ver afgedreven van de menselijke maat, het kleinschalige en het lokale, dat we ons vaak niet meer kunnen voorstellen dat het anders kan. De grootste hobbel in de transitie zijn wij eigenlijk zelf. We zijn bang om het oude los te laten. Conflicten met je omgeving liggen op de loer. Het voelt aan als chaos en unheimisch", zegt Rotmans. Ongezouten kritiek Verre van een ongemakkelijk gevoel en buitengewoon zelfverzekerd, doen koplopers Peter van Dommele (Sublean Group B.V.), Michel Peters (Focus Cura Zorginnovatie), Hennes de Ridder (TU Delft) en Jan Willem van de Groep (Energiesprong) hun verhaal. De Ridder en Van de Groep trekken volle zalen met hun ongezouten kritiek op de bouwketen. In de 3 overtuiging van emeritus hoogleraar De Ridder is de bouw een "volkomen gestoorde bedrijfstak". In sneltreinvaart, doorspekt met humor en relativering, laat hij van de bouw geen spaander heel en heeft zijn betoog een serieuze ondertoon. "Als er in de vliegtuigbouw gebouwd zou worden als in de woningbouw, zou er elke 15 minuten een vliegtuig uit de lucht vallen", luidde zijn commentaar. Het klinkt als een grap maar niets is minder waar. De door de wol geverfde bouwkundige heeft jaren in de aannemerij gewerkt en legt in zijn masterclass alle trucs en valsheid bloot. De hele bouwkolom ? met de twee ketens van vraag en aanbod ? komt over als een krankzinnig, slecht bedacht en uit de hand gelopen experiment. Het moet radicaal anders. "We gaan bouwen zoals we als kind deden met Lego: van binnen naar buiten, van klein naar groot, en van onderaf in plaats van van bovenaf. Uiteraard met de mens, de gebruiker centraal. Begin met zijn wc, zijn keuken en bouw het verder uit", adviseert De Ridder. Hij vertelt al 20 jaar hetzelfde verhaal en als koploper heeft hij vele vijanden. "Er zijn mensen die mij zo haten dat ze mijn naam niet eens kunnen uitspreken. Want het geld in de bouw verdampt niet; dat verdwijnt in de verschillende portemonnees. Maar ik heb nooit concessies gedaan. Ik doe altijd alles wat anderen niet mogen, kunnen of willen zeggen. Ik lag er jarenlang uit, maar tegenwoordig komen mensen naar me toe en luisteren naar mijn verhaal." Respect voor anderen Mede-initiatiefnemer van deze dag in het Enschedese voetbalstadion is woningcorporatie De Woonplaats. Directievoorzitter Frans Kooiker, zelf een Fries, is ook een believer. Sterk gedreven door zijn eigen ervaring als opgroeiend kind in bittere armoede, gelooft hij in een samenleving waarin verbindingen tussen mensen het verschil maken. "Als corporatie richten we ons denk ik terecht steeds meer op onze kerntaak: het huisvesten van kwetsbare groepen", zo zei hij. "We stoten daarmee aanverwante activiteiten af maar brengen die onder bij instanties die daarvoor zijn. Maar niet vanaf een eiland. We gaan nieuwe samenwerkingsvormen aan die ons laten werken aan een gezamenlijk doel. En bij het zoeken naar nieuwe verbindingen is respect voor andere organisaties en vooral de mensen daarachter het allerbelangrijkste." 4 Respect kregen ook de kantelaars Van Dommele van Sublean en Peters van Focus Cura. Beiden zijn echte ondernemers en schamen zich niet om (samen) geld te verdienen. Zoals Van Dommele zijn toehoorders voorhield: "We zijn in dit land niet gewend om iets te doen wat enerzijds goed is voor een ander, en dat anderzijds ook nog lekker is. Een win- winsituatie, een goed rendement, gewoon geld verdienen is lekker." Met zijn 4D- geveltechnologie van volledig Nederlandse makelij, zal Van Dommele de wereld vergroenen en verduurzamen. Het idee is simpel: op alles wat oppervlakte heeft plaatst hij panelen. Op daken, muren, stadions, wolken- krabbers, geluidswallen, dijken, woestijnen en ga zo maar door. Die panelen zitten niet tegen het oppervlak `vastgeplakt' maar hangen in een soort raamwerk en kunnen draaien. Door deze constructie zijn op een vierkante meter niet ??n paneel, maar meerdere panelen beschikbaar. Zo kan elk paneel een andere functie krijgen, zoals energieopwekking, luchtzuivering en bijvoorbeeld communicatie. Geen ideologie De afgelopen jaren heeft Van Dommele relatief `vertraagd', zoals hij het noemt, gewerkt aan het goed in de markt zetten van het concept. "De tijd is nu aangebroken om het uit te rollen. Zonder dat je een zak geld hoeft mee te brengen, kan ik dit binnen twee maanden realiseren voor wie ook maar oppervlakte heeft. Het kost 800 euro per vierkante meter, met een terug- verdientijd van 5 ? 7 jaar", schetste hij de toehoorders voor. "In mijn computer staan meer dan 20 sluitende verdienmodellen. Kern daarvan is dat we een win-win-winsituatie cre?ren voor verschillende partijen. Een investeerder die zijn geld wil beleggen, een partij met oppervlakte, en de mens achter het oppervlak die we bijvoorbeeld van een torenhoge energienota kunnen verlossen. Met het geld dat overblijft kunnen we ervoor zorgen dat mensen in dit land niet naar de voedselbank hoeven. Dat is geen ideologie, dat is normaal", volgens Van Dommele. Het oog van de orkaan Gedurende de sessies ging Rotmans de verschillende masterclasses af om mee te luisteren en de sfeer te proeven. Vele deelnemers hadden bewondering voor de casussen. Maar ook verwondering, waarbij de vraag gesteld werd dat als het idee zo goed is en zo veel potentie heeft, waarom het dan niet allang gebeurt. De angst voor het onbekende kwam weer ter sprake, samen met de macht van het oude systeem. Rotmans: "We staan in het oog van de 5 orkaan. Het veranderproces is al in gang gezet maar omdat ons land zo ontzettend goed georganiseerd is, gaat het traag. Ook als wij niets zouden doen, gebeurt het toch. Alleen wil ik vaart maken want de problemen van de aarde zijn serieus. Het is mijn ambitie om tijd te winnen." Hij neemt de zaal mee naar de tijd van jonge onderzoeker die hij zelf toen was: "Ik deed allerlei onderzoek, naar het smelten van de ijskappen en bijvoorbeeld het gat in de ozonlaag. Allemaal rotverhalen waarmee ik u niet in beweging kreeg. Ik heb geleerd er een positief verhaal van te maken. Koplopers zijn essentieel en voorbeelden geven vertrouwen", volgens Rotmans. In de afsluitende sessie in de grote zaal stelt hij de vraag hoeveel deals er zijn gesloten. Van Dommele haalt elf visitekaartje uit zijn binnenzak. "Allemaal doeners die met mij willen doorstappen. En misschien krijgen we wel verkering", zegt hij. Opgewekt gelach in de zaal. Er klinken nog meer namen, afspraken, ambities en beloften. Naast de inspiratie die een dag als deze geeft, is de kracht van de bijeenkomst dat de lijnen kort zijn. Iedereen kan zijn `helden' gewoon bevragen en direct een afspraak maken. Want kantelaars zijn koplopers met volle agenda's, maar op zo'n dag zijn ze even van jou. En dan blijken het doodgewone mensen die, gedreven door passie en bezieling, het gewoon ongewoon anders doen.