Duurzaam wonen Verbouwing als leerproces Tekst en beeld Huub Glas en Marleen van Tilburg Begin 2018 kochten Huub Glas en Marleen van Tilburg de tussenwoning waar Marleen, als huurder, al zo'n 15 jaar woonde. Het plan was om de woning te renoveren en er helemaal hun eigen plek van te m aken. Niet alleen voor nu, maar voor de komende 20, misschien wel 30 jaar. Er werden plannen gemaakt en weer verworpen. Ze hebben naar hun portemonnee gekeken en slim gepuzzeld hoe ze hun hoge ambitie konden realiseren. Huub en Marleen delen voor Energie+ hun ervaring. Het huis van Huub en Marleen. Aanvoer ecocrete voor vloer in hal en keuken. 16 Verbouwing als leerproces.indd 16Verbouwing als leerproces.indd 16 01-03-21 09:5101-03-21 09:51 Energie + nr 1 maart 2021 17 Verbouwing als leerproces.indd 17Verbouwing als leerproces.indd 17 01-03-21 09:5101-03-21 09:51 nr 1 maart 2021 Energie + Duurzaam wonen B eiden zijn zelfstandig ondernemer en hebben het geluk gehad dat ze de woning zonder schuldenlast konden kopen. "We hebben geen hypotheek. Dat willen we niet om vrij te kunnen zijn, ook in onze ambities om te ondernemen. Ons ondernemerschap draait om het bereiken van sociaal-maatschappelijke en klimaat-gerelateerde doel - stellingen. We vinden dat financiële verplichtingen geen belemmering m ogen zijn in ons handelen. We zien geld juist als middel om iets te bereiken. Mede daarom hebben we de financiële resultaten van ons werk geïnvesteerd in onze leefruimte." Al snel bleken de ambities niet volledig financierbaar te zijn uit eigen m iddelen. "We hebben doorgespaard. Uiteindelijk hebben we geko - zen voor een SvN Energiebespaarlening en hebben we aanvullend een p ersoonlijk lening afgesloten. Beide leningen worden binnen 10 jaar volledig afgelost." Circulair bouwen Huub en Marleen halen inspiratie uit de natuur. "We zijn pioniers op het gebied van natuurlijke bouwmaterialen, circulaire economie, cradle-to-cradle, natuurlijke energiebronnen en hergebruik. Tijdens onze verbouwing hebben we er varen wat pionierswerk nu con - creet inhoudt; wat is er mogelijk en wat nog niet. De verbouwing is ons e igen leerproces. Dat hebben we geweten en gevoeld ook. Het werd een intens(ief ) (ruim) half jaar. Met onze er varingen willen we graag andere mensen verder helpen." Het belang van de energietransitie De woning is in 1950 gebouwd in een uitbreidingswijk van Vught. Het huis staat in een rij van zes en het is een relatief kleine woning ( 90-100 m 2 BVO). "We denken dat onze verbouwing model kan staan voor de aanpak naar aardgasvrij voor een groot deel van de Nederlandse woning voorraad. De buitenkant van ons huis hebben we, als onderdeel van de rij, nage - noeg ongemoeid gelaten. De binnenzijde is helemaal gerenoveerd. E en renovatie als de onze wordt vaak opgepakt als een huur woning wordt verkocht of als een woningstichting grootschalig renoveert. Deze momenten kunnen 'gouden' kansen zijn om de ("dure") energie - transitie aan te pakken. Er is dan niet alleen ruimte, enthousiasme en " O nze verbouwing kan model staan voor de aanpak naar aardgasvrij van een groot deel van de Nederlandse woningvoorraad" Huub verwijdert tapijtlijm en oude verf van de trap Marleen vindt halverwege de keuken nog wortels van struiken 18 Verbouwing als leerproces.indd 18Verbouwing als leerproces.indd 18 01-03-21 09:5101-03-21 09:51 Energie + nr 1 maart 2021 Indruk oorspronkelijke woonkamer na sloop schoorsteen 19 Verbouwing als leerproces.indd 19Verbouwing als leerproces.indd 19 01-03-21 09:5101-03-21 09:51 nr 1 maart 2021 Energie + Duurzaam wonen geld om over energie na te denken, maar ook over functionaliteit, com- fort, levensloopbestendigheid en verbetering van het binnenklimaat." Het uitgangspunt van Huub en Marleen is om grotendeels natuurlijke materialen te gebruiken om het binnenklimaat via natuurlijke, bouw- f ysische processen optimaal te houden. "We kiezen voor damp-open en voor ademende af werkingsmaterialen. Tijdens het verbouwen werd zichtbaar dat we daarmee recht doen aan de oorspronkelijke bouwwijze. Zo gunnen we onszelf een woning die bijdraag t aan onze gezondheid en denken we de periode van 70 jaar woongenot, die het huis al kent, aanzienlijk te verlengen." De constructie van de woning is nog goed en levensduur verlenging zien ze als verduurzamen. "Met slopen en herbouw gaat zoveel ener- gie en materiaal verloren! Slopen is soms onvermijdelijk. Wij hebben de bouwcontainers maanden voor de deur gehad, maar we zochten naar een minimum of een vorm van hergebruik. Zo hebben we bestaande binnendeuren gerenoveerd: dat is duurder, maar die stra- len wel vakmanschap uit. Het geef t ons veel voldoening om de karak- teristieke elementen in het huis te kunnen behouden." Ondanks dat de woningstichting in zeventig jaar tijd de woning enkele keren heef t gerenoveerd, was de energetische uitgangssituatie niet optimaal. Zo zijn de spouwmuren tientallen jaren geleden met ingespo- ten korrels geïsoleerd en de beglazing was overal dubbel, maar al wel vijfentwintig jaar oud. Op zolder hebben vorige bewoners incidenteel wat binnen isolatie aangebracht onder het schuine dak. En er is een, niet geïsoleerde, dakkapel geplaatst op de zuidzijde. "Toch was ons gasver- bruik, voor de verbouwing van start ging niet zo hoog: zo'n 800 ? 1000 m 3/jaar. We hoefden dus niet in termen van energetische terug verdien- tijden te denken. Ons verbouwingsplan richtte zich vooral ook op com- fort, woonplezier en levensduur verlenging. Juist de combinatie daar van met energietransitie is een stimulans voor wijkbewoners om met enthousiasme te participeren in aardgasvrij projecten." Omdenken om te beginnen "We hebben zelf veel uitgezocht. We zien dat er nog geen voldragen markt van adviseurs en bouwers is die integraal duurzaam bouwt. We hebben ze gelukkig na een intensief zoekproces wel gevonden, maar ze lijken zich, in bescheidenheid en in werkdruk, te verstoppen voor hen die ze zoekt." Marleen en Huub hebben een bevriende interieurontwerper gevraagd om te helpen 'omdenken'. Dat was een goede zet. De woning heef t er, functioneel, een kwaliteitsimpuls van gekregen. Een kennis heef t geholpen met een warmtetransmissie berekening. "We hebben bij de lokale energiecoöperatie geïnformeerd naar de mogelijkheden. We hebben een bouwkundig adviseur naar de staat van ons huis laten kij- ken. Iedere adviseur leverde nuttige informatie aan, maar het bleef toch aan onszelf om er één geheel van te maken. En omdat we advie- zen niet als vriendendienst vroegen waren we al enkele duizenden euro's verder voor we een goed plan hadden om naar een bouwer of installateur te kunnen gaan." Installatietechnisch bleek het nog een forse puzzel. Het vinden van vakkennis op het gebied van lage temperatuur verwarming, bouwf y- sica en de gevolgen voor een niet perfect geïsoleerde woning was las- tig. "Gelukkig is een van ons beiden zelf in dit vakgebied actief. We hebben een aannemer gevonden, Charles Maakt Het, die zelf inte- resse en er varing heef t met installatietechniek en die zelf ook wilde leren. Die instelling was voor ons de sleutel. Anders was het risico " Met slopen en herbouw gaat zoveel energie en materiaal verloren" Verbouwing als leerproces.indd 20Verbouwing als leerproces.indd 20 01-03-21 09:5101-03-21 09:51 gebleven dat wij alle raakvlakken tussen installatietechniek en bou- wen zelf hadden moeten oplossen." Pellet-kachel of warmtepomp Daar waar Huub en Marleen hun huis eerst op een pellet-kachel wilden stoken zijn ze toch omgeschakeld naar een warmtepomp. Aansluiten op een naburige nieuwbouwwijk met bodemwisselaars bleek helaas geen optie. De kavelruimte is te klein om zelf en zonder combinatie met de buren een bodemenergiesysteem te maken. "Daarom hebben we gekozen voor een luchtwarmtepomp met minimaal geluid als uit - gangspunt. We wonen immers tegen onze buren aan. Klachten zouden o ns hele plan ondermijnen. We hebben uiteindelijk gekozen voor de Biblock-technologie." Natuurlijke materialen "Bouwen met natuurlijke materialen staat nog altijd in de kinder - schoenen. In onze omgeving hebben we gelukkig de gedreven mensen v an 'Groene Bouwmaterialen', die ons in contact brachten met een kleinschalige, lokale, aannemer die goed bij onze ideeën en wensen paste. Zijn aanpak gaf vertrouwen en vormde de doorbraak om in april 2020 te kunnen beginnen met bouwen. Traditionele bouw vakkers hebben we nauwelijks over de vloer gehad. Wel creatieve, handige mensen, die voornamelijk hun achtergrond in de evenementen- en muziekwereld hadden. Dat was nog gezellig en inspirerend ook." Zelf hebben Huub en Marleen niet veel verbouwd in hun eigen huis. "We hebben beiden de handvaardigheid en er varing niet in huis, en ook niet de tijd om het onszelf te leren. We hebben flink meegeholpen, maar dan vooral door sjouwen, slopen en schuren." Tapijtlijm en instortingsgevaar Het is moeilijk om te voorspellen wat zich voordoet als je eenmaal begint met een klus. Zeker als je niet veel van de woning weet. Er is zeventig jaar in gewerkt en gewoond. Mensen hebben, naar de geest van die tijd, gehandeld. "Er zijn chemicaliën ingebracht (tapijtlijm, spachtelputz, verfstof fen e.d.) die we, af en toe met een gasmasker op, hebben ver wijderd. We hebben geleerd dat je zo'n chemiebom nie - mand gunt die na jou de woning zal bewonen!" Ook kwamen Huub en Marleen erachter dat er vroeger bouwkundig i ngrepen zijn gedaan die constructief gevaarlijk bleken. Zo stuitten ze op een stalen profielbalk die nauwelijks was ondersteund, maar waar wel het gewicht van hun zolder op rustte. "Er bleek instortingsgevaar te zijn, dat we nu voorgoed hebben opgelost. Installatietechnisch zagen we alles uit de historie terug: kolen, loden leidingen, stadsgas, aardgas en nu weer terug naar aardgasvrij!" Vakmanschap was het uitgangspunt tijdens de verbouwing met mini - maal tot geen gebruik van chemicaliën. PUR was uit den boze? Daar w aar mogelijk werden problemen met timmer werk opgelost, om niet te snel te pakken naar stenen en cement. "De renovatie was de kans om alles grondig en goed aan te pakken en ons een nieuwe basis te geven voor de komende 20, misschien wel 30 jaar." V loer woonkamer wel of niet isoleren ? Slopen of een tweede leven geven. ? H oe kunnen we oude schoorstenen hergebruiken voor ventilatie. ? W armte Terug Winning uit ventilatielucht bleek nauwelijks uitvoer - baar in zo'n kleine woning; daar was geen plaats voor te vinden. ? D e keuze voor de plaats van de warmtepomp. Oorspronkelijk wilden we die op zolder en op de dakkapel. Gelukkig staat die nu in de tuin en het schuurtje met een innovatieve techniekput in de vloer van de keuken. 21 Verbouwing als leerproces.indd 21Verbouwing als leerproces.indd 21 01-03-21 09:5101-03-21 09:51 nr 1 maart 2021 Energie +