Eén verworvenheid uit deze periode is de serieuze oriëntatie op de eindgebruiker. Zelfbouw op kale grond of in een bestaand pand, is de uiterste vorm daarvan; de eindgebruiker doet het zelf. In het ‘zelf doen’ is de afgelopen tijd zeker een knop omgegaan. Mensen willen graag zelf kiezen, beslissen en snappen wat ze doen, wat ze eten en met wie ze praten. Lokaal voedsel, echte buren, de tijd is er rijp voor. Een Rotterdamse wijkagent houdt spreekuur op straat aan een klaptafel met twee stoeltjes, of belt ergens aan en vraagt of hij zijn bammetje in gezelschap van een bewoner mag oppeuzelen. Gewoon om eens te horen wat er speelt. Geen formulieren maar een handdruk en een stoel. Zo simpel kan het zijn.

Architecten ontpoppen zich in deze tijd tot nieuwe ontwikkelaars en nemen initiatief om met groepen potentiële kopers een plan te maken. Ontwikkelaars noemen het co-creatie; luisteren naar echte mensen met hun eigen wensen. Eerst noodgedwongen maar inmiddels zeer gewenst worden projecten klein en overzichtelijk. Eltjo Bouwman van Blauwhoed noemde vorig jaar op congres Het Nieuwe Wonen nog een aardig zijeffect: ga je van eenmaal 150 woningen naar 10x15 woningen dan vier je veel vaker een feestje. Bij de eerste paal, het hoogste punt, nog een paal en weer een punt enzovoort. Dat houdt het werk leuk. Klein is fijn.

Nu gemeenten nog. De laatste paar jaar heb ik verschillende gemeenten, groot en klein, gesproken over zelf grond uitgeven. Kavels of klushuizen per stuk verkopen levert in kleine stapjes een (grond)opbrengst op en zorgt voor reuring op locatie. Dat kan aantrekkelijker zijn dan wachten tot een ontwikkelaar zijn voorverkoop heeft bereikt en daarna pas de grond van de gemeente afneemt. Wel betekent het dat de gemeente zich zal moeten ontpoppen als verkoper en zelf aan de bak moet om klanten te vinden. “Zelfbouw prima, maar verkoop is typisch iets voor de markt”, hoorde ik pas een wethouder beweren. Maar... de markt bent u zelf, het is uw grond, toch? Dus bij gemeenten kan nog wel een knop worden omgezet.

Bij alle genoemde partijen is het de vraag of post-crisis de eindgebruiker centraal blijft staan. Niemand zegt het hardop, maar sommigen zullen stiekem verlangen naar oude tijden: ‘wij draaien en dan vraagt u, begrepen?’. Ik geloof er niet in. De knop bij de bewoner is echt om.

Senior adviseur Urbannerdam en zelfstandig adviseur bij Hans Vos Advies