Het Deense eiland Samsø is een mooi voorbeeld. De eilandbewoners daar kampten al jaren met leefbaarheidsvraagstukken zoals vergrijzing, bijbehorende krimp, oplopende werkloosheid en verslechterende economische omstandigheden. Het eiland mistte een eigen verdienmodel. De bewoners sloegen in samenwerking met hun gemeente de handen ineen en benutten de windmolenopgave als kans. Inmiddels is Samsø een energie-exporterend eiland geworden en zorgen de bijkomende lusten ervoor dat ook de lokale economie substantieel is verbeterd.

Ook het dorpje Feldheim in Duitsland inspireert. De meeste inwoners participeren inmiddels zowel financieel en hebben ook werk in decentrale energieproductie. De leegloop is gestopt en er is volledige werkgelegenheid gecreëerd. Als je de mensen in Feldheim vraagt wat ze van al die windmolens vinden dan krijg je waarschijnlijk als antwoord ‘eigen varkens stinken niet’.

Medio 2014 heb ik samen met Michael Daamen via de Verenigde Energie Coöperaties Noord Brabant een subsidie gekregen van de provincie Noord Brabant voor het project ‘Windmolens voor leefbaarheid, de Revival van de dorpsmolen’. In de dorpen waar wij wonen, kennen we ook leefbaarheidsuitdagingen: krimp, vergrijzing, afnemende gemeentelijke begrotingen en werkgelegenheidsvraagstukken. Ook zijn onze gemeenten onderdeel van het bod van de provincie Noord Brabant aan het rijk voor de realisatie van 6000 MW wind op land uit het Energieakkoord.

Wij vroegen ons daarom af of de huidige windopgave (en andere duurzame energieproductie) in onze gemeenten ingezet zou kunnen worden naar voorbeeld van Samsø en Feldheim. Opdat onze gemeente straks niet alleen een productielocatie voor duurzame energie is, maar de windmolens ook een verregaande bijdrage leveren aan de sociale en economische uitdagingen waarvoor de gemeenten en dus de inwoners en bedrijven staan. En zo zijn we het onderzoeksproject ‘Windmolens voor leefbaarheid, de Revival van de Dorpsmolen’ gestart. Met input van diverse lokale energiecoöperaties, windcoöperaties, experts van Windunie en TNO en de ervaring uit een voorbeeldproject op de grens van Drimmelen en Moerdijk hebben we eind vorig jaar het rapport opgeleverd.

In het onderzoek stonden deze onderzoeksvragen centraal:

1.      Hoe kunnen zoveel mogelijk partijen binnen een lokale gemeenschap, inwoners, lokaal bedrijfsleven en gemeente, met de lokale windopgave meedoen opdat het draagvlak wordt vergroot en de lokale energietransitie wordt gestimuleerd?

2.      Hoe kunnen windmolens lokale waarden versterken om daarmee niet alleen de lasten maar ook de lusten lokaal te kunnen vertalen?

3.      Hoe organiseer je dit, met als uitgangspunt dat windmolens ook als middel dienen om het zelf-organiserend vermogen van de lokale gemeenschap, dorp, kern, buurtschap, gemeente of stad, te stimuleren opdat de energietransitie daarmee ook lokaal in versnelling komt?

Enige antwoorden zijn: Ja het is mogelijk om veel mensen mee te laten doen. Ja, brede deelname verhoogt, onder voorwaarden, draagvlak. Ja windmolens zijn als dorpsmolens te organiseren. Ja er zijn ontwikkelaars die daar aan mee willen werken (ook al hebben ze de grondpositie). Ja er kunnen aanvullende lokale waarden versterkt worden. Ja er zijn gemeenten die hier regie op zetten en ja niet alleen de lasten maar ook de lusten kunnen lokaal terecht komen.

Andere antwoorden zijn: Nee, breed draagvlak is niet vanzelfsprekend ondanks lokale participatie. Nee, niet alle ontwikkelaars zijn bereid hun grondpositie te delen. Nee sociale participatie is geen wettelijke taak van de overheid en daarmee dus geen vanzelfsprekendheid. Nee het gaat zeker niet vanzelf, zeker nu er hard geduwd wordt vanuit het Rijk.

Ondanks het ontbreken van verplichte participatie zoals in Denemarken leert de praktijk echter dat het wel degelijk mogelijk is om te komen tot dorpsmolens, zelfs in grotere projecten. Gaande het project zijn we het begrip ‘dorpsmolen’ dan ook steeds meer gaan gebruiken als een metafoor voor een manier van organiseren. Een dorpsmolen zou zelfs een windmolen op zee kunnen zijn of een bio-vergistingsinstallatie, warmtenet of ander collectief productiemiddel. De manier van organiseren is daarom een keuze die zelfs gaande de rit nog gemaakt kan worden. De sleutel hiervoor ligt bij de gemeente en de provincie.

Maar wanneer wordt die sleutel nu in het sleutelgat gestoken en omgedraaid? Daar waar windmolens als dorpsmolens zijn geadopteerd, was bij een grote groep mensen de urgentie tot handelen aanwezig. Er lag een leefbaarheidsvraagstuk onder dat grote groepen mensen en dus ook bedrijven en de gemeente raakte. Van een probleem werd een uitdaging gemaakt, de uitdaging werd omgezet in daden en het collectief werd er beter van.

Volgens mij hebben wij met de omschakeling van fossiele brandstoffen naar duurzame energie een majeure urgentie tot handelen die grote groepen mensen raakt. Als er dan toch windmolens komen, organiseer ze dan als dorpsmolens. Het is een keuze.

Het rapport van het onderzoeksproject ‘Windmolens voor leefbaarheid, de Revival van de Dorpsmolen’ is beschikbaar via martijn@netnl.nl.