Het toneelstuk Gas gaat over zestig jaar leven en liefde boven de gasbel van Groningen. “Groots theater over nationale tragedie”, vond NRC. Ik hou van toneel, helemaal als het is gemaakt door Toneelgroep Jan Vos. Het gezelschap laat naar eigen zeggen de complexe werkelijkheid van individuele mensen zien die schuilgaat achter statistieken, rapporten, beleidsvoornemens en krantenkoppen.
Het vier uur durende verhaal, een familiekroniek met een lach en een traan die zich afspeelt in een familiehotel, laat zich niet gemakkelijk navertellen. Ga vooral zelf. Ook wie niets met politiek of aardgas heeft, zal ervan genieten. Waar het stuk geen doekjes om windt, is dat Groningen vanaf het begin als wingewest werd gezien. De bewoners telden eigenlijk niet mee. Als de geoloog van de NAM zich op een bepaald moment realiseert dat de bodem zich niet houdt aan zijn voorspellingen, worden zijn twijfels over de veiligheid niet serieus genomen. Wanneer de aardbevingen en schade aan huizen inderdaad volgen, worden de ontstane scheuren afgedaan als krimpscheurtjes, ontstaan door constructiefouten. Doen alsof je neus bloedt, weglopen voor je verantwoordelijkheid; een topman van de NAM doet dit letterlijk als blijkt dat hij de hoteldochter heeft bezwangerd. Zij staat natuurlijk symbool voor de Groningers.

Wees maar niet bang, dit wordt geen theaterrecensie. Hou het dicht bij jezelf, hoor ik de hoofdredacteur al zeggen. Nou, ik denk voortdurend parallellen te zien met de energietransitie. Dat is ook niet zo gek, want in de talkshow voorafgaand aan de voorstelling was minister Wiebes van Economische Zaken en Klimaat himself te gast. Een paar dagen eerder maakte hij bekend dat de gaskraan van Groningen al in 2022 dichtgaat. Onverwacht snel. Waarom niet gewoon de veilig geachte hoeveelheid aanhouden, was mijn eerste gedachte. En meteen daarna: hopelijk betekent dat niet dat we ook versneld van het aardgas af moeten. Haast vergroot immers vaak het risico op fouten.
Over fouten gesproken. Wiebes deed een paar flinke uitspraken over wat er mis was gegaan, zoals: “De Groningse gaswinning is veel te lang doorgegaan." En: “We hadden ons tien jaar eerder moeten realiseren dat je het niet aan de oliemaatschappijen kunt overlaten. We lieten een heel gebied trillen en toch viel het kwartje niet dat dit een publieke verantwoordelijkheid is." Hij zegt ook met zoveel woorden dat de overheid de Groningers nooit had moeten overleveren aan de grillen van de machtige NAM: ieder huishouden moest zelf vechten voor erkenning en vergoeding van de schade. Oud-burgemeester Marijke van Beek van de voormalige gemeente Eemsmond geeft in de talkshow als voorbeeld dat iemand vijf jaar lang bezig was om de schade-afhandeling er doorheen te krijgen en al die tijd niet kon werken. Nu was alles goed, maar ze woonden wel negen maanden in een container. Lang niet iedereen heeft de kracht of mogelijkheid om vijf jaar te vechten om zijn recht te halen. Net als dat die prachtverhalen over mensen die hun huis aardgasvrij of de nul-op-de-meter hebben gemaakt lang niet voor iedereen haalbaar zijn.
Wiebes klinkt oprecht en redelijk. Maar hij heeft het over een werkelijkheid van de beleidsvoornemens en statistieken. De werkelijkheid van veel Groningers is dat ze nog steeds in de shit zitten. Ondernemer Yvonne Morsselt vertelt bijvoorbeeld dat haar B&B enorm in waarde is gedaald en daarmee een groot deel van haar pensioen is verdampt. Zij vraagt al lang aandacht voor het feit dat er voor kleine ondernemers geen fatsoenlijke regeling is.

Even later schuift zowaar ook de Amsterdamse wethouder Marieke van Doorninck aan, met het oog op de energietransitie waar we middenin zitten. Haar rol is bescheiden, het gaat hier immers om de Groningers. Maar ik realiseer me door deze bijeenkomst extra goed hoe belangrijk deze fase is. Nu wordt het fundament gelegd onder “de grootste verbouwing van Nederland”. Ontdekken we straks allemaal constructiefouten in de warmtetransitie of zijn sommige nu al zichtbaar? Netbeheerders geven aan nu al last te hebben van netcongestie. In Amsterdam is een stop op datacenters. De overstap van grote aantallen huishoudens op all-electric lijkt helemaal niet wenselijk. Aan dat andere alternatief, stadswarmte, kleven ook bezwaren. Nuon/Vattenfall als monopolist, biomassa als bron, de problemen bij afvalverbrander AEB waardoor 25 duizend Amsterdamse huishoudens mogelijk warmte krijgen van dieselgeneratoren. Ondertussen gaan de plannen voor Banne Aardgasvrij gewoon door en wordt restwarmte van het AEB nog steeds als prima alternatief gezien door de gemeente. Individuele warmtepompen liggen volgens de gemeente niet voor de hand.
Ik weet het niet, volgens mij moeten we ontzettend goed nadenken over wat er nu allemaal met een enorme vaart in gang wordt gezet. Laten we voorkomen dat we in de toekomst hoofdschuddend naar een soortgelijk toneelstuk zitten te kijken waarin we zelf de hoofdrol spelen en niet begrijpen waarom bepaalde keuzes destijds zijn gemaakt. Of dat ministers achteraf zeggen dat het zo allemaal nooit had mogen gebeuren.