Met slimme meters kunnen consumenten meer zeggenschap krijgen, duurzame energiebronnen kunnen beter in het net worden geïntegreerd en de energie-efficiëntie kan worden verhoogd. Op grond van Europese regelgeving is Nederland verplicht te zorgen voor de invoering van slimme meters die de actieve participatie van de consumenten aan de markt voor levering van elektriciteit en gas ondersteunen. Slimme meters voor elektriciteit registreren per kwartier het energieverbruik (en voor gas elk uur) en deze gegevens zijn op afstand uit te lezen. Voor energiemanagement is het belangrijk om zo gedetailleerd mogelijke informatie te krijgen over het energieverbruik op en achter de meter. Dat staat echter op gespannen voet met bescherming van de privacy.

Het College Bescherming Persoonsgegevens (CBP) heeft een kritisch advies uitgebracht over de invoering van slimme meters naar aanleiding van het oorspronkelijke wetsvoorstel. Volgens het CBP is het verzamelen en beschikbaar stellen van kwartierwaarden of uurwaarden over het energiegebruik, ongeacht de toestemming van de consument, in alle gevallen in strijd met de Wet bescherming persoonsgegevens (Wbp). Toen was nog onvoldoende duidelijk hoe de ondubbelzinnige toestemming van de consument vorm zou krijgen. Onvoldoende duidelijk was ook welke partijen de beschikking zouden krijgen over welke meetgegevens en op basis van welke grondslag in de Wbp deze gegevens worden verwerkt. De gegevens die via slimme meters achter de voordeur kunnen worden verzameld, geven een gedetailleerd inzicht in ieders leefwijze en laten zien of u vaak op vakantie gaat of vroeg naar bed gaat. Iedereen heeft gas en elektriciteit nodig. Verplichte invoering van een slimme energiemeter leidt volgens het advies van het CBP tot inbreuken op de persoonlijke levenssfeer als de toestemming van de consument voor het gebruik van de gegevens niet duidelijk is geregeld en niet duidelijk is wie er beschikking krijgt over welke verbruiksgegevens.

Een ander essentieel punt is de beveiliging. Hierbij gaat het niet alleen om de meter zelf maar om de gehele keten. Misbruik van de meetgegevens van de individuele gebruiker ligt dan op de loer. Criminelen zouden aan de hand van die gegevens systematisch kunnen achterhalen wie er op vakantie is. Beveiliging is ook belangrijk als consumenten via een internetpagina hun actuele verbruik kunnen volgen. Het CBP heeft verder onder de aandacht van de minister gebracht dat gegevens niet langer dan noodzakelijk bewaard mogen worden. Onbeperkt bewaren is in strijd met de wet.

Op 9 mei 2012 heeft het CBP de Gedragscode Verwerking van Persoonsgegevens door Netbeheerders in het kader van Installatie en Beheer van Slimme Meters bij Kleinverbruikers van Netbeheer Nederland goedgekeurd. In het besluit heeft het CBP verklaard dat de gedragscode een juiste uitwerking is van de Wbp en andere wettelijke bepalingen betreffende de verwerking van persoonsgegevens. De goedkeuring geldt voor een termijn van vijf jaar. De gedragscode geeft aan voor welke doeleinden persoonsgegevens door de netbeheerders mogen worden verwerkt en welke grondslag voor de verschillende doeleinden wordt gehanteerd. Ook al is de gedragscode alleen van toepassing op netbeheerders lijkt me de code ook maatgevend voor energieleveranciers of andere energiegerelateerde aanbieders van diensten aan kleinverbruikers, zoals bijvoorbeeld energiecoöperaties.

Wat zijn nu de rechten van kleinverbruikers? Allereerst mag de plaatsing van een slimme meter worden geweigerd. De kleinverbruiker kan de netbeheerder verzoeken om de uitleesbaarheid op afstand te wijzigen. Deze moet aan- of uitgezet kunnen worden. Standaard leest de netbeheerder een meter éénmaal per jaar uit voor het opmaken van de jaarnota en tweemaandelijks ten behoeve van het inzicht in het energieverbruik. Voor een hogere frequentie is ondubbelzinnige voorafgaande toestemming van de kleinverbruiker vereist. En een dergelijke toestemming kan te allen tijde worden ingetrokken. Verder heeft de kleinverbruiker recht van inzage en correctie van de metergegevens en kan deze zich verzetten tegen verwerking van metergegevens door de netbeheerder.

Dit is weer een mooi voorbeeld van bescherming van de kleinverbruiker die juist een belemmering kan vormen voor het tot stand brengen van een lokaal energiebedrijf of het aanbieden van energiediensten. Denk aan een energiecoöperatie waarvan de leden niet alleen energie opwekken maar deze ook willen uitwisselen. De leden zullen dan voorafgaand en ondubbelzinnig toestemming moeten geven maar kunnen die toestemming te allen tijde ook weer intrekken. Dat wil je als coöperatie liever niet. Het lijkt me dat een voorwaarde voor lidmaatschap moet zijn dat wordt meegedaan aan de gegevensverwerking.