De leefwereld (van bewoners) kan zich vaak moeilijk een voorstelling maken van de systeemwereld (van de overheid). Dat is niet zo gek. Want het is een wereld van protocollen, verantwoordingsmechanismen, procedures, meerdere opgaven tegelijkertijd. En een ander soort logica: gemeenten hebben niet alleen een taak om burgers te faciliteren, maar hebben de taak om iederéén te faciliteren. Je kunt niet een groep burgers bevoorrechten; dan komt de democratische legitimiteit in de knel. Dat verlamt ze. Dat is koudwatervrees, lopen op eieren. Want een precedent is snel geschept. En ook: wet- en regelgeving lopen achter bij de beweging van onderop, om meer eigenaarschap neer te leggen bij huiseigenaren en bewoners in de energietransitie.

Participatie is vaak te veel een draagvlakmachine voor de plannen van de overheid. Terwijl je de plannen samen moet maken. Dat zou de Omgevingswet moeten faciliteren. Deze wet ademt de uitnodiging om de plannen die bewoners zelf maken serieus te nemen en te faciliteren. Dat is een stimulans om het om te draaien: de overheid participeert in plannen van bewoners. Helaas is deze wet weer een jaar uitgesteld. We zullen daarom nog even moeten wachten op de cultuuromslag die de wet veroorzaakt. Circa twintig procent van de nieuwe wet is inhoud, tachtig procent is verandering van houding, gedrag en werkwijze. De omvang van de veranderopgave is afhankelijk van de ambitie die de gemeente heeft met de Omgevingswet: in hoeverre wil of durft de gemeente de ruimte te benutten die de Omgevingswet biedt voor initiatieven?

De leefwereld is misschien te weinig empathisch richting gemeenten: burgerinitiatieven willen hard gaan en gemeenten strompelen erachteraan. Dat is een tragisch doch komisch beeld. Maar eigenlijk is het niet om te lachen. Wij zijn bang dat het onnodig voor polarisatie zorgt op basis van veronderstellingen als: Die overheid is dom, achterlijk, niet te vertrouwen en ga zo maar door. Het is cynisme wat wij proeven en dat helpt niemand voorruit. Daar doe je de overheid, en met name hardwerkende ambtenaren te kort mee. Zij lopen soms vast binnen een systeem dat nog niet op de toekomst is ingericht.

We vinden het spannend om hier te zeggen ‘participatie moet gaan over eigenaarschap’. Het is belangrijk dat er gelijkwaardigheid ontstaat en we nu niet gaan verketteren. Onze oproep is om niet te snel te oordelen over de systeemwereld. Dat is iets te makkelijk. Er mag wel wat meer wederkerigheid voelbaar zijn in het begrip voor de verschillen tussen die twee werelden. We vragen de systeemwereld om begrip, maar laten we dat andersom ook hebben. Het is niet zwart-wit en dat moeten we ook niet willen. Het meeste essentiële voor beide “werelden” is het gezamenlijke doel niet uit het oog verliezen. Dat is, in deze context, de verduurzaming van het vastgoedbezit. Ook de generaties die na ons komen moeten nog genieten van al het moois wat de aarde en het leven te bieden hebben. Dáár ligt de gezamenlijke opgave en uitdaging.

Jeroen Boon
Hoofdredacteur Energie+

Jan Baarends,
Hoofdredacteur Renda