Supercirculair
De flat is eigendom van Studentenhuisvester Vestide, onderdeel van Woonbedrijf, en werd begin jaren zestig gebouwd. Oorspronkelijk had het gebouw een duidelijk herkenbare wederopbouwstijl maar bij een eerdere renovatie, waarbij het van zusterflat werd omgebouwd tot studentenhuisvesting, zijn nogal wat van deze kenmerken verloren gegaan. Vooral de detaillering en de materialisatie hadden na de transformatie niet veel meer met die oorspronkelijke stijl te maken. “Je zag alleen nog maar door je oogharen dat het een wederopbouwpand was”, zegt Marlies Zuidam van FAAM Architecten uit Eindhoven. “Eigenlijk maakte dat het voor ons veel gemakkelijker om het gebouw helemaal van die stijl af te halen toen wij voor Woonbedrijf een ontwerp moesten maken voor een nieuwe renovatie. Aan de ene kant jammer want FAAM is wel fan van wederopbouwarchitectuur, maar op energetisch vlak zijn die gebouwen met hun naar buiten stekende vloervelden en grote gevelopeningen natuurlijk wel dramatisch.”

Juist energiezuinigheid was een belangrijke voorwaarde die Woonbedrijf stelde bij de uitvraag. Een uitvraag die je volgens de architect gerust revolutionair kunt noemen. Het Bouwbesluit stelt namelijk goed haalbare eisen voor renovaties van bestaande bouw maar Woonbedrijf wilde dat de flat na de verbouwing aan nieuwbouweisen zou voldoen. Niet alles was haalbaar, zoals het aanpassen van verdiepingshoogten bijvoorbeeld. Maar dat was een van de weinige dingen die los zijn gelaten; op vlakken als geluid en energie is de studentenflat geschikt gemaakt voor de komende 30 tot 50 jaar. “Fantastisch!”, vindt Zuidam. “Zo verdubbel je de levensduur van een gebouw, dat is het meest circulaire wat je kunt doen.”

Snoepwinkel
Het energiezuinig maken van de flat begon voor het ontwerpteam Heijmans en FAAM architecten met goed nadenken over de schil. De bestaande baksteengevel had een kleine spouw, zonder isolatie. Een nieuw schil van baksteen maken zou te prijzig worden; de oude moest dan eerst worden gesloopt. Zo kwam het ontwerpteam al snel uit op een buitengevelisolatiesysteem met EPS. Dat is licht genoeg om tegen de bestaande gevel te bevestigen en levert een hoge isolatiewaarde.

Een afwerking met baksteenstrips wilde Zuidam niet, maar toen tijdens een gesprek met Sto Isoned de Ecoshapes, prefab stucvormen op basis van minerale componenten, in beeld kwamen werd ze erg enthousiast. “Dan heb je een product dat je helemaal naar je eigen hand kunt zetten. We hebben zelf tegels ontworpen waarmee we toch nog de link naar wederopbouw hebben kunnen leggen, zowel met de kleur als het patroon.” In het originele gebouw zaten namelijk betonaccenten met een verticale belijning. Die belijning heeft FAAM in extrema gebruikt om de naden van de tegels zoveel mogelijk weg te werken en er een spel mee te spelen, speciale effecten mee te creëren. Ook de dikte van het isolatiemateriaal leverde ontwerpmogelijkheden op waar de architect dankbaar gebruik van maakte. “Geweldig voor ons als architect dat we die dingen konden doen, maar ik realiseer me dat we het er voor de verwerkers niet makkelijker op hebben gemaakt.”

Jelco Hendriks, bedrijfsleider bij L&L Afbouw dat het buitengevelisolatiesysteem aanbracht, en Roy Dul die als senior accountmanager bij leverancier Sto Isoned de applicateur begeleidde, kunnen dat beamen. “Ecoshapes bieden onwijs veel expressieve mogelijkheden, maar bij dit project zijn wel de uitersten opgezocht qua engineering en verwerking.”

Weinig afval
Circulariteit staat bij alle betrokken partijen hoog in het vaandel. Het buitengevelisolatiesysteem geeft het gebouw niet alleen een bijzonder uiterlijk, het levert ook nog eens grote bijdrage aan de energiezuinigheidprestaties. Op de delen waar het systeem 26 cm dik is, levert de gevel een Rc-waarde van 8; het gemiddelde komt uit op 6. Dat zorgt voor een flinke CO₂-reductie van de woningen. Ook is het snijafval van dit project verzameld om te worden gebruikt voor de productie van nieuwe platen. Heel veel snijafval was dat overigens niet, L&L Afbouw en Sto Isoned hebben het snijverlies tot een minimum weten te beperken. “Uiteraard ontkom je niet aan snijverlies, zeker met al die die schuine vlakken”, zegt Jelco Hendriks van L&L Afbouw. “Maar met 20 m² afval op een gevel van 1.100 m² denk ik dat we het goed hebben gedaan. Dat is minder dan 2% terwijl het normaal 5% is!”

Natuurinclusief
Een heel bijzonder aspect van de renovatie is dat niet alleen de studentenflat enorm is verduurzaamd, maar ook de directe omgeving van het gebouw. FAAM architecten is altijd bezig met natuurinclusiviteit en hoewel het niet in de opdracht stond, is dat toch in het ontwerp opgenomen. Samen met een ecoloog van Heijmans en de vogelbescherming keken de architecten naar hoe er natuurinclusief gebouwd kon worden, hoe de biodiversiteit op het bescheiden stukje grond rondom de flat verrijkt kon worden. Er is meer groen in het gebiedje gecreëerd en er zijn wadi’s gemaakt om water te kunnen opvangen. Die hebben diverse hellingshoeken zodat er verschillende beplanting op kan groeien; beplanting die water in de grond vasthoudt. “Natuurinclusief bouwen is heel belangrijk omdat het meetbaar de hitte rondom zo’n gebouw reduceert”, zegt Zuidam. “Daarnaast hebben we als samenleving een uitdaging om de biodiversiteit te vergroten.”

Ook de gevel draagt een steentje bij aan de natuurinclusiviteit en de biodiversiteit. In het gevelisolatiesysteem op de kopgevels van het flatgebouw zijn nestkasten opgenomen, voor gierzwaluwen en vleermuizen.

Opdrachtgever: Vestide (Woonbedrijf) Eindhoven
Architect: FAAM Architecten, Eindhoven
Aannemer: Heijmans N.V., Rosmalen
Buitengevelisolatie en stukadoorswerk: L&L Afbouw, ’s-Hertogenbosch
Geveloplossing: Gevelisolatiesysteem StoTherm Classic met StoEcoshape van Sto Isoned, Tiel