Deze filosoof bedoelde waarschijnlijk dat het systeem blijkbaar niet meer veranderd kan worden door een actie van een individu. Verandert een systeem dan uit zichzelf? Nee, geachte heer van Tongeren. Er is altijd iemand die een verandering in gang zet. Een prachtig voorbeeld vind ik het systeem van de autobranche. De prachtige documentaire uit 2011, Revenge of the Electric Car, liet zien dat acties van drie mensen het systeem van de autobranche op zijn kop hebben gezet. Het systeem zal nooit meer hetzelfde zijn. De verbrandingsmotor is op zijn eind. Mijn kinderen zien in de vijf minuten onderweg naar school gemiddeld drie Tesla’s. Als ze van school af zijn over 12 jaar zien ze nog drie auto’s met verbrandingsmotoren.

Meneer van Tongeren, een systeem kan juist alleen veranderd worden door een actie van een individu. Die meer mensen aanzet tot actie. Tot er zoveel acties zijn genomen dat het systeem veranderd is.

Pallas Agterberg is op dit moment het energiesysteem aan het veranderen. Over een jaar liggen er in Amsterdam 800.000 zonnepanelen, voor elke bewoner één. Mijn inschatting is dat met haar actie, een bemiddeling tussen dakeigenaren en zonne-energie-ontwikkelaars, de helft van de huishoudens in Amsterdam over een jaar elektriciteit van het dak haalt. De kolencentrale van Nuon aan de A10 kan aan sluiten (of ombouwen!) gaan denken.

Meneer van Tongeren, de kolencentrale sluit niet vanzelf. Dergelijke systemen doen niet zelf de deur dicht. Een zwerm mensen besluit samen te investeren in zonnepanelen doordat Pallas en de zon-ontwikkelaars hen een aanbod deden wat ze niet konden weigeren.

Het systeem van elektrische vervoermiddelen kwam mede in een stroomversnelling doordat een persoon het initiatief nam tot een demonstratietoer. Het bestaande systeem, ook de Amsterdamse gemeente, ging er namelijk tot 2007 nog vanuit dat we waterstof in motoren zouden verbranden! Dat was de lobby van het bestaande systeem. Dankzij een initiatief vanuit de samenleving werd drie maal de Schoner Vervoer Toer georganiseerd. Energie-expo opgewekt.nu heeft, gesponsord door Essent en de gemeente Amsterdam, het systeem op andere rails gezet. Omdat het aanwezige publiek en de aanwezige ministers en burgemeesters elektrisch vervoer beleefden, gingen ze allemaal om!

Meneer van Tongeren, graag vraag ik u met ons mee te genieten van alle systeemveranderingen die we zien voltrekken. Het Klimaatakkoord in Parijs heeft ons op een nieuw spoor gezet. Het fossiele systeem is aan zijn eind door een actie van een individu, en nog een en nog een en nog een. Het zijn de mensen die gewoon rechtdoor gingen. Ze gingen niet van onderop ‘naar boven’. Hun passie geeft hen de kracht het bestaande systeem te trotseren, waar ze zich ook in het formele of informele netwerk bevinden. Een systeem verandert alleen doordat een zelfbewuste èn volwassen individu aan de juiste knop draait!