Het is onzeker hoe bewoners en lokale bedrijven zullen reageren op de volgende campagne, duurzame lening of collectieve inkoopactie van zonnepanelen door een gemeente. Haarlemmermeer speelt op zeker: door investering van duurzaamheidsbudget in een eigen energiebedrijf staat vast dat geld terugkomt in dit bedrijf dat daarmee volgende stappen richting duurzaamheid zal zetten. Tegenstroom investeert in de opwek van energie, en levert deze tegen een laag tarief aan bewoners. Dit trekt bovendien veel aandacht voor duurzaamheid. Hoewel overheden relatief eenvoudig kapitaal kunnen aantrekken, haalt een rijke gemeente 5%, misschien 10% van wat nodig is om als totale gemeenschap energieneutraal te worden. De rest moet van bewoners en bedrijven komen. Voor zover zij dat gaan investeren in een lokaal energiebedrijf zullen zij daarover zeggenschap willen, en dat niet alleen overlaten aan het gemeentebestuur.

Een ESCO is handig om kapitaal en professionaliteit in huis te halen, en ook nog eens het risico bij de ESCO te leggen. Dit werkt goed bij zwembaden, musea, zorgcentra en andere grotere gebouwen waarvan de beheerder meestal minder goed dan de ESCO weet om te gaan met energie. De ESCO realiseert met verduurzaming een besparing en wordt daaruit betaald. Nadeel is dat de winst naar de ESCO gaat zonder dat de klant zeggenschap heeft over de bestemming daarvan, bijvoorbeeld meer verduurzaming van de gemeente.

Het buurtenergiebedrijf mobiliseert het kapitaal van bewoners en lokale bedrijven en in diverse gemeenten zijn daarmee intussen aanzienlijke investeringen gedaan. De winst uit die investeringen gaat voor het overgrote deel naar de bewoners en bedrijven, en niet naar het buurtenergiebedrijf. Daarmee vloeit de winst weliswaar terug de gemeenschap in, maar niet zeker is of die opnieuw geïnvesteerd zal worden in duurzaamheid. Het buurtenergiebedrijf doet daarvoor wel zijn best door nieuwe investeringen aan te bieden. De deelnemende bewoners en bedrijven beslissen over de koers van het bedrijf, en doen dat democratisch.

Het buurtenergiebedrijf is onderdeel van de mondiale bottom up-beweging. Daarin krijgen mensen grip op meer dan enkel energie, bijvoorbeeld voedsel en zorg. Zij werken aan nieuwe gemeenschappen met nieuwe sociaaleconomische en democratische structuren. Dat extra hebben gemeentelijke energiebedrijven en ESCO’s niet. Kunnen zij desalniettemin bewoners aanjagen om in actie te komen, of is er een risico dat zij bewoners inactief maken? Zeker dit risico doet de fans van buurtenergie de wenkbrauwen fronsen bij de komst van Tegenstroom. Juist ook omdat achter Tegenstroom twee partijen zitten, Texel Energie en Urgenda, die onderdeel zijn van de mondiale bottom up-beweging. Hoe valt dit te rijmen? Vertegenwoordigers van oude, nieuwe en niet nuts zochten in het debat in Zeist naar een combinatie van deze drie.

Niets verhindert Haarlemmermeer om van Tegenstroom een onderneming te maken waarin bewoners en lokale bedrijven kunnen deelnemen. Dat verenigt de kracht van de gemeente met die van bewoners en bedrijven: dit kan het geld losmaken dat het gemeentebestuur ontbeert, en kan de zwakte compenseren die met regelmaat kleeft aan buurtenergie. Deze bundeling van krachten maakt het bovendien mogelijk om de rol van ESCO op zich te nemen, zelf de verduurzaming van scholen en musea te organiseren, en invloed te houden op de bestemming van de winst. Kortom: oude, nieuwe en niet nuts kunnen elkaar versterken. Een mooie uitkomst, maar het werd tijdens het debat in Zeist nog niet echt gevoeld; men viel elkaar niet in de armen. Dat moet beter.